ص:2

ص:3

ص:4

ص:5

لباس، لقای او را جستجو می کنند. خداوند در این ماه دست شیاطین را می بندد که بندگانش با آسایش رخ بر آستان عبودیت او بسایند. او در این ماه آغوش رحمت خود را می گشاید و همگان را به سوی خود فرا می خواند تا از زلال رأفتش جرعه ای بنوشند و واله و شیدای او در محضر عدلش حاضر شوند.

دوش وقت سحر از غصه نجاتم دادند

وندر آن ظلمت شب آب حیاتم دادند

چه مبارک سحری بود و چه فرخنده شبی

آن شب قدر که این تازه براتم دادند

در خاتمه از پژوهش گر ارجمند جناب حجه الاسلام ابوالفضل هادی منش که دست یاری به ما داده اند تا مهمانان الهی را سلوکی عارفانه بخشیم سپاسگزاری می کنیم. امید که این مجموعه ارزشمند در ماه صیام، مورد استفاده برنامه سازان ارجمند قرار گیرد.

«انّه ولی التوفیق»

«مدیریت پژوهشی مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما»

ص:6

ص:7

2. به دلیل متنوع بودن مأخذ داستان ها، برای یکنواخت شدن نگارش کلی آن، اکثرا ساده نویسی شده است اما محتوای داستان ها و حکایات بدون تغییر می باشد.

3. ترتیب مطالب به شکل دسته بندی موضوعی است و در ارائه دادن مطالب این کتاب قبلاً هر بحث را به طور کامل خوانده و فقط آیات و روایات را یادداشت برداری نمایند و هر داستان و یا مثال را با آیه و روایت متناسب با آن عجین نموده و آن را ارائه دهند. دسته بندی مطالب صرفاً به جهت استخراج سریع تر آن می باشد.

4. عنوان «سخن آخر» حتماً باید قبل از «روضه» ارائه داده شود چرا که روضه های این کتاب به سبک سنتی نبوده و بدون انفکاک با بحث ارائه داده می شود.

تذکر مهم: همان طور که گفته شد ترتیب مطالب این کتاب بر حسب ادعیه هر روز ماه مبارک است اما به جهت رعایت مقتضیات زمانی بعضی از شبها، مانند شبهای قدر می توانید با مراجعه به مطالب سایر شبها این معنا را به ظهور رسانید.

در پایان این مجموعه نیز به جهت بهره رسانی بیشتر، اشعاری منتخب در مناجات تقریر شده است تا در برنامه های مناجاتی شبهای قدر و یا خواندن دعای «ابو حمزه ثمالی» مورد استفاده قرار گیرد.

امیدواریم که این عرصه قصیر مورد توجه و عنایت روح صوم و صلاة حضرت بقیه اللّه الاعظم (ارواحنا فداه) و شما سربازان مخلص ایشان قرار

ص:8

گرفته و مورد استفاده کافی واقع شود. در پایان زانوی ادب در محضر ملکوتی، بزرگ هادیان دین زده و می گوئیم:

از رهگذر خاک سر کوی شما بود

هر نافه که در دست نسیم چمن افتاد

ص:9

ص:10

وعدا و وعیدا(1)؛ نگویید این رمضان است و نگویید رمضان رفت و یا آمد، زیرا رمضان نامی از اسماءاللّه است که نمی رود و نمی آید که شی ء زائل و نابودشدنی می رود و می آید، بلکه بگویید ماه رمضان، پس ماه را اضافه کنید در تلفظ به اسم که اسم، اسم اللّه بوده و ماه رمضان ماهی است که قرآن در آن نازل شده است، و خداوند آن را مثل وعده و وعید قرار داده است.

قال رسول اللّه صلی الله علیه و آله : انما سمی الرمضان لانّه یرمض الذنوب(2)؛ به راستی که رمضان نامیده شد زیرا گناهان را از بین می برد.

قال رسول اللّه صلی الله علیه و آله : سمّی الرمضان لشدة الحرّ(3)؛ نامیده شد رمضان به خاطر شدت گرما.

ص:11

قال الرضا علیه السلام : فان قال فلمَ امروا بالصوم؟ قیل لکی یعرفوا ألم الجوع و العطش، فلیستدلوا علی فقر الاخرة، و لیکون صائم خاشعا ذلیلاً مستکینا ماجورا محتسبا عارفا صابرا علی ما اصابه من الجوع و العطش، فیستوجب الثواب مع ما فیه من النکسار عن الشهوات و لیکون ذلک واعظا لهم فی العاجل، و رائضا لهم علی اداء ما کلفهم و ذلیلاً لهم فی الاجل، و لیعرفوا شدة مبلغ ذلک علی اهل الفقر و المسکنة فی الدنیا فیؤدوا الیهم ما افترض اللّه لهم فی اموالهم(1)؛ اگر بپرسند روزه چرا واجب شده است؟ پاسخ آن است که درد گرسنگی و تشنگی را بدانند و از این راه پی به فقر و بی زاد و توشگی آخرت ببرند و برای اینکه روزه دار بر اثر ناراحتی که از گرسنگی و تشنگی برایش پیش آمده فروتنی کند و کوچکی کند و نیاز نشان دهد تا اجر برد و به حساب آورد کار خویش را بشناسد و پایداری و مقاومت کند بر آن، و از این جهات مستحق اجر شود، با آنچه که در آن است از قبیل جلوگیری از طغیان شهوات هوی ها، و اینکه موجب عبرت و موعظه ای باشد برای آنها در این دنیا و تمرینی باشد برای انجام تکالیف آنها و راهنمایی باشد برای آنها در عالم دیگر و بشناسد شدت مشکلات فقرا و بینوایان را در دنیا، و آنچه را که خداوند در اموالشان برای مساکین و تهیدستان واجب کرده ادا کنند.

قال الرضا علیه السلام : فان قال فلم جعل الصوم فی شهر رمضان خاصة دون سائر الشهور قیل: لانّ شهر رمضان هو الشهر الذی انزل اللّه تعالی فیه القرآن، و فیه فرق بین الحق و الباطل، کما قال اللّه عزوجل «شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن هدی للناس و بینات من الهدی و الفرقان» و فیه نبّی ء محمد صلی الله علیه و آله و فیه لیله القدر التی هی خیر من الف شهر، و «فیها یفرق کل امر حکیم»(2) و هو راس السنة، یقدر فیها ما یکون فی السنة من خیر او شر، او مضرّة او منفعة، او رزق او اجل، و لذلک سمیت لیله القدر(3)؛ و اگر بپرسند که چرا روزه فقط در ماه رمضان مقرر شده نه ماههای دیگر؟ پاسخ آن است که برای اینکه ماه رمضان ماهی است که خداوند در آن قرآن را نازل فرموده است و در آن میان حق و باطل کاملاً جدایی افتاده، چنانچه

ص:12

خداوند فرموده است ماه رمضان ماهی است که در آن قرآن نازل گشته است و آن برای هدایت مردم است و در آن علایمی از برای راهنمایی و جداکننده حق از باطل است در این ماه به پیغمبر وحی شد و در آن شب قدر است، شبی که از هزار ماه بهتر است. در آن شب هر کاری محکم و برقرار می شود و آن اول سال قمری است و در آن تقدیرات و مسائلی که در آن سال از نیکی و بدی، سود و زیان، زندگی و مرگ، وجود دارد رقم زده می شود و به همین جهت است که شب را «قدر» می گویند.

عن هشام بن الحکم سالت اباعبداللّه علیه السلام عن علة الصیام، قال: اما العلة فی الصیام لیستوی به الغنی و الفقیر، و ذلک لان الغنی لم یکن لیجد مسّ الجوع فیرحم الفقیر. لان الغنی کلما اراد شیئا قدر علیه، فاراد اللّه عزوجل ان یستوی بین خلقه و ان یذیق الغنی مسّ الجوع و الالم، لیرق علی الضعیف و یرحم الجائع(1)؛ از هشام بن حکم است که گفت، از امام صادق علیه السلام سؤال کردم درباره علت روزه، فرمود: اما علت روزه بدان سبب است که فقیر و غنی در یک سطح شود زیرا غنی درد گرسنگی را نچشیده تا به فقیر رحم کند زیرا غنی هر گاه چیزی را بخواهد توانایی آن را دارد پس خداوند عزوجل به این وسیله خواست که بین بندگانش برابری اجرا کند و حس گرسنگی و درد را به غنی بچشاند، تا دلش بر ضعیفان به رحم آید و بر انسان گرسنه مهربانی کند.

عن حمزة بن محمد کتبت الی ابی محمد العسکری علیه السلام : لم فرض اللّه الصوم؟ فورد فی جواب: لیجد الغنی مسّ الجوع فیمنّ علی الفقیر(2)؛ از حمزة بن محمد روایت است که گفت به ابی محمد عسگری علیه السلام نوشتم چرا خداوند عزوجل روزه را واجب کرده است؟ در جواب آن آمد: تا غنی حس گرسنگی را بچشد و به فقیر احسان کند.

فی خطبة فاطمة علیهاالسلام فی امر فدک:... فرض اللّه الصیام تثبیتا للاخلاص(3)؛در خطبه فاطمه علیهاالسلام درباره امر فدک آمده است:... خداوند روزه را برای تثبیت اخلاص واجب

ص:13

کرد.

حدثنا جعفر بن محمد بن حمزة قال کتبت الی ابی محمد الحسن علیه السلام : اساله لم فرض اللّه الصوم، فکتب الی فرض اللّه تعالی الصوم لیجد الغنی مسّ الجوع لینحو علی الفقیر(1)؛

جعفر بن محمد بن حمزة در گفتگویی با ما گفت: به ابی محمد علیه السلام نوشتم: چرا خداوند روزه را واجب کرد؟ پس برایم نوشت: خداوند تعالی روزه را واجب کرد تا غنی حس گرسنگی را بچشد تا بر فقیر مهر ورزد.

قال الرضا علیه السلام : فان قال فلم صارت تقضی الصیام و لا تقضی الصلاة قیل لعلل شتّی فمنها ان الصیام لایمنعها من خدمة نفسها و خدمة زوجها و اصلاح بیتها و القیام بامورها و الاشتغال بمرمّة معیشتها و الصلاة تمنعها من ذلک کلّه لانّ الصلاة تکون فی الیوم و اللیلة مرارا فلا تقوی علی ذلک و الصوم لیس کذلک و منها انّ الصلاة فیها عناء و لعب و اشتغال الارکان و لیس فی الصوم شی ء من ذلک و انّما هو الامساک عن الطعام و الشراب و لیس فیه اشتغال الارکان و منها انه لیس من وقت یجی الاّ تجب علیها فیه صلاة جدیدة فی یومها و لیلتها و لیس الصوم کذلک، لانه لیس کلّما حدث یوم وجب علیها الصوم و کلّما حدث وقت الصلاة وجب علیها الصلاة(2)؛ اگر بپرسند چرا زن باید روزه را قضا کند ولی نمازش قضا ندارد؟ گفته می شود که برای چند جهت. اول اینکه گرفتن روزه او را از کارهای لازم زندگی خود باز نمی دارد و از خانه داری و خدمت به شوهرش و انجام فرمان او و اصلاح امور منزل و شستشو و نظافت مانع نمی شود، ولی نماز وقت را می گیرد و مانع از انجام همه امور دیگر می شود زیرا نماز در شبانه روز مکرر واجب می شود و زن قدرت آن را ندارد که هم نمازهای مدت ناپاکی خود را به جای آورد و هم نمازهای ایام پاکی و هم کارهای لازم و ضروری زندگی زناشویی یا فردی خود را انجام دهد ولی روزه این چنین نیست و یکی دیگر از علتهای آن این است که نماز خود زحمت نشست و برخاست و تحرک لازم دارد ولی در روزه این امور نیست و تنها نخوردن و خودداری کردن از مفطرات است، نه حرکت و جنبش و فعالیت و در تمام مدت شبانه روز هیچ وقت

ص:14

جدیدی نمی رسد مگر اینکه در آن نماز جدیدی واجب می شود ولی روزه این طور نیست که هر روز که می رسد روزه اش بر او واجب باشد مانند نماز که هر وقت سر می رسد نمازی بر او واجب باشد.

عن علی بن ابیطالب علیه السلام قال: جاء نفر من الیهود الی رسول اللّه صلی الله علیه و آله فسأله اعلمهم عن مسائل. فکان فیما ساله ان قال: لای شی ء فرض اللّه عزوجل الصوم علی امّتک بالنهار ثلاثین یوما و فرض علی الامم السالفة اکثر من ذلک؟ فقال النبی صلی الله علیه و آله انّ آدم لما اکل من الشجرة بقی فی بطنه ثلاثین یوما ففرض اللّه علی ذریته ثلاثین یوما الجوع و العطش و الذی یاکلونه تفضل من اللّه عزوجل علیهم و کذلک کان علی آدم ففرض اللّه ذلک علی امتی ثم تلا رسول اللّه صلی الله علیه و آله هذه الایة (کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم لعلکم تتقون ایاما معدودات) قال الیهودی: صدقت یا محمد فما جزاء من صامها؟ فقال النبی صلی الله علیه و آله : ما من مؤمن یصوم شهر رمضان احتسابا الا اوجب اللّه سبع خصال اولها یذوب الحرام من جسده و الثانیة یقرب من رحمة اللّه و الثالثة یکون قد کفر خطیئة ابیه آدم و الرابعة یهون اللّه علیه سکرات الموت و الخامسة امان من الجوع و العطش یوم القیامة و السادسة یعطیه اللّه براءة من النار و السابعة یطعمه اللّه من طیبات الجنة(1)؛ حضرت علی علیه السلام فرمودند: یکی از یهودیان خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله رسید و از مسائلی پرسش کرد. یکی از پرسشها این بود؛ اگر بپرسند به چه دلیلی خداوند روزه را برای امت تو سی روز قرار داده و بر امم دیگر بیش از این؟ پیامبر فرمودند: به دلیل اینکه آدم وقتی از درخت (ممنوعه) خورد سی روز در بدنش باقی بود پس خداوند بر فرزندان او سی روز گرسنگی و تشنگی را واجب کرد و کسی که روزه را افطار می کند فضلی است از جانب خداوند بر بندگانش و آدم هم این گونه بود. پس خداوند بر امت من واجب کرد. سپس این آیه را تلاوت کردند. یهودی گفت: ای محمد راست گفتی! پس پاداش فرد روزه دار چیست؟ پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: هیچ مؤمنی نیست که ماه رمضان را فقط به حساب خدا روزه بگیرد مگر اینکه خداوند

ص:15

هفت خصلت برای او واجب کند؛ حرام را از بدنش ذوب می کند، او را به رحمت خدا نزدیک می کند، می پوشاند گناه و اشتباه پدرش، حضرت آدم را، سکرات مرگ را بر او آسان می کند، از گرسنگی و تشنگی روز قیامت خداوند او را در امان می دارد، به او برات از آتش را عطا می کند و از طیبات بهشت بر او می خوراند.

ص:16

شکرا(1)؛ اگر بدانید در رمضان چه برای شما تقدیر شده، سپاس خود را برای خدا افزون می کنید.

قال ابن سلام للنبی صلی الله علیه و آله : ما الاسلام و ما الایمان؟ قال: اما الاسلام فتشهد ان لا اله الااللّه وحده لا شریک له و الاقرار بأن محمدا عبده و رسوله و اقام الصلاة و ایتاء الزکاة و صوم شهر رمضان و الحج الی بیت اللّه الحرام ان استطعت الیه سبیلاً و اما الایمان فتؤمن باللّه و ملائکة و الکتاب و النبیین و البعث بعد الموت و القدر و القدر خیره و شره من اللّه تعالی(2)؛ اسلام و ایمان چیست؟ پیامبر فرمودند: اما اسلام اینکه شهادت بدهی که خدایی جز اللّه نیست، یکتاست و شریکی ندارد و اقرار کنی به اینکه محمد بنده و رسول خداست و بپا داشتن نماز و دادن زکات و روزه ماه رمضان و حج بیت اللّه الحرام، اگر توانایی آن را داشته باشی و اما ایمان، ایمان بیاوری به خدا و ملائکه و کتاب و پیامبرانش و روز رستاخیز و اینکه معتقد باشی سر نوشت، خوب و بد آن از سوی خداست.

قال رسول اللّه صلی الله علیه و آله : ان ابواب السماء تفتح فی اول لیلة من شهر رمضان و لا یغلق الی آخر لیلة منه(3)؛ در نخستین شب از ماه رمضان درهای آسمان باز می شود و تا شب آخر ماه رمضان بسته نمی شود.

عن ابن عباس انه سمع النبی صلی الله علیه و آله یقول: ان الجنة لتنجد و تزین من الحول الی الحول لدخول شهر رمضان(4)؛ همانا بهشت تزیین و آراسته می شود از سالی به سال دیگر، به خاطر حلول ماه رمضان.

قال رسول اللّه صلی الله علیه و آله : اذا استهل رمضان غلقت ابواب النار و فتحت ابواب الجنان و صفدت الشیاطین(5)؛ هلال ماه رمضان چون بر آید درهای جهنم بسته می شود و درهای بهشت

ص:17

باز می شود و شیاطین در بند می شوند.

قال رسول اللّه صلی الله علیه و آله : ... قد وکل اللّه لکل شیطان مرید سبعة من الملائکة فلیس بمحلول حتی ینقضی شهر رمضان(1)؛ به تحقیق خداوند برای هر شیطان شرور و سرکش هفتاد ملک را وکیل کرده پس راهی برای فرار ندارند تا اینکه ماه رمضان به پایان برسد.

قال النبی صلی الله علیه و آله : اعطیت امتی فی شهر رمضان خمسا لم یعطهنّ امة نبی قبلی اما واحدة فاذا کان اول لیلة من شهر رمضان نظر اللّه عزوجل الیهم و من نظر اللّه الیه لم یعذبه ابدا.

و اما الثانیة فان خلوف افواههم حین یمسون عند اللّه عزوجل اطیب من ریح المسک.

و اما الثالثة فان الملائکة یستغفرون لهم فی لیلهم و نهارهم.

و اما الرابعة فان اللّه عزوجل یامر جنته ان استغفری و تزیینی لعبادی فیوشک ان یذهب بهم نصب الدنیا و اذاها و یصیروا الی جنتی و کرامتی.

و اما الخامسة فاذا کان آخر لیلة غفر لهم جمیعا فقال رجل فی لیله القدر یا رسول اللّه؟

فقال: الم ترالی العمال اذا فرغوا من اعمالهم وفوا(2)؛ به امت من در ماه رمضان پنج چیز داده شده که به امت هیچ پیغمبری پیش از من داده نشده است. اما عطای اول: هر گاه شب اول ماه رمضان فرا رسد خداوند به سوی بندگان نظر می کند و کسی که خدا به او نظر کرده تا ابد عذاب نمی شود. دوم: بوی بد دهان آنان که در نزد خدا شب زنده داری می کنند خوشبوتر از بوی مشک می شود. سوم: ملائکه برای ایشان در شب و روز استغفار می کنند. چهارم: همانا خداوند عزوجل بهشت خویش را امر می کند که استغفار کند و تزیین شود برای بندگان. پس چه نزدیک است که سختی های دنیا آنها را در خود فرو برد و می روند به سوی بهشت من و کرامت من. پنجم: پس هر گاه شب آخر فرا رسد خداوند همه بندگان را می آمرزد.

مردی گفت: یا رسول اللّه در شب قدر؟ پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: مگر نمی بینی که کارگران هر گاه کارشان تمام شود، مزد به آنها می دهند.

ص:18

یحشر اللّه یوم القیامة شهر رمضان فی احسن صورة فیقیمه علی تلعة لایحفی علی احد فمن ضمه ذلک المحشر ثم یامر و یخلع علیه من کسوة الجنة و خلعها و انواع سندسها و ثیابها حتی یصیر فی العظم بحیث لاینفذه بصر و لا یعی علم مقداره اذن و لایفهم کنهه قلب ثم قال لمناد من بطنان العرش ناد فینادی یا معشر الخلائق اما تعرفون هذا؟ فیجیب الخلائق یقولون: لی لبیک داعی ربنا و سعدیک. اما اننا لانعرفه فیقول منادی ربنا: هذا شهر رمضان ما اکثر من سعد به و ما اکثر من شقی به! الا فلیأته کل مؤمن له معظم بطاعة اللّه فیه فلیاخذ حظه من هذه الخلع فتقاسموها بینکم علی قدر طاعتکم للّه وجدکم قال: فیأتیه المؤمنون الذین کانوا للّه مطیعین فیاخذون من تلک الخلع علی مقادیر طاعتهم فی الدنیا فمنهم من یاخذ الف خلعة و منهم من یاخذ عشرة آلاف و منهم من یاخذ اکثر من ذلک و اقل فیشرفهم اللّه بکراماته الا و ان اقواما یتعاطون تناول تلک الخلع یقولون فی انفسهم لقد کنا باللّه مؤمنین، و له موحدین، و بفضل هذا الشهر معترفین فیاخذونها و یلبسونها(1)؛ در روز قیامت، خداوند، ماه رمضان را به بهترین شکل محشور می کند و او را بر روی تلی قرار می دهد که بر هیچ یک از افرادی که در آن محشر حضور دارند پوشیده و پنهان نمی شود سپس دستور داده می شود پوششی از لباسهای بهشت، انواع سندس آن و پیراهن های آن را بر وی بپوشاند تا آن گاه که چنان عظیم گردد که هیچ یک از دیدگان در آن نفوذ نکند (قدرت دیدن ندارد) و هیچ گوشی توانایی درک شنیدن مقدارش را ندارد و هیچ قلبی نمی تواند حقیقت آن را دریابد، سپس به ندا دهنده از درون عرش می گوید: ندا ده! وی نیز فریاد بر می آورد: ای جمع بندگان و آفریدگان! آیا این را می شناسید؟ و خلایق به من می گویند: اجابت می کنیم تو را ای فراخواننده از سوی پروردگارمان و چه مبارک قدمی تو، ولی ما او را نمی شناسیم. آن گاه ندا دهنده می گوید: این ماه رمضان است چه بسیارند آنان که در آن به سعادت دست یافتند و چه بسیارند کسانی که در آن به شقاوت رسیدند. پس هر مؤمنی که به وسیله طاعت خداوند در آن ماه او را بزرگ داشت، بیاید و نصیب خود را از این لباس ها و خلعت های بهشتی بر دارد. سپس آنها را بین خود بر اساس طاعت تان از فرامین خدا و تلاش تان

ص:19

تقسیم کنید. گفت: مؤمنانی که اطاعت خدا را کرده بودند به نزد او می روند و ده هزار خلعت بر می دارند و برخی کمتر و یا بیشتر بر می دارند و خداوند آنها را به وسیله کرامات خویش مشرف (مفتخر) می کند. بدانید که گروهی هستند که آن خلعتها را بین خود رد و بدل می کنند و با خود می گویند: ما به خداوند ایمان داشتیم و به یگانگی او اعتقاد داشتیم و به فضیلت این ماه اعتراف می کنیم پس آن لباسها و خلعتها را می گیرند و می پوشند.

قال الرضا علیه السلام : الحسنات فی شهر رمضان مقبولة و السیئات فیه مغفورة من قرأ فی شهر رمضان آیة من کتاب اللّه عزوجل کان کمن ختم القرآن فی غیره من الشهور و من ضحک فیه فی وجه اخیه المؤمن لم یلقه یوم القیامة الا ضحک فی وجهه و بشره بالجنة و من اعان فیه مؤمنا اعانه اللّه تعالی علی الجوار علی الصراط یوم تزل فیه الاقدام و من کف فیه غضبه کف اللّه عنه غضبه یوم القیامة و من اغاث فیه ملهوفا آمنه اللّه من الفزع الاکبر یوم القیامة و من نصر فیه مظلوما نصره اللّه علی کل من عاداه فی الدنیا و نصره یوم القیامة غیر الحساب و المیزان، شهر رمضان شهر البرکة و شهر الرحمة و شهر المغفرة و شهر التوبة و شهر الانابة و من لم یغفر له فی شهر رمضان، فی ای شهر یغفر له فاسئلوا اللّه ان یتقبل منکم فیه الصیام و لایجعله آخر العهد منکم و ان یوفقکم فیه لطاعة و یعصمکم من معصیته انه خیر مسؤول(1)؛ کارهای نیک در ماه رمضان مقبول و گناهان آمرزیده است، کسی که در ماه رمضان یک آیه از قرآن را بخواند مثل این است که در غیر رمضان یک ختم قرآن کرده است و کسی که در این ماه روی خوش به برادر ایمانی اش نشان دهد و با خنده دلش را شاد کند، روز قیامت او را ملاقات نمی کند مگر اینکه می خندد و خوشحال می کند او را و بهشت را به او بشارت می دهد و کسی که در این ماه اعانت کند، خدمتی به برادر ایمانی اش بنماید، خداوند او را در عبور از پل صراط کمک می کند آن روز که تمام پاها می لغزند و کسی که خشم و غضبش را نگهدارد روز قیامت خداوند خشم و غضبش را از او نگه می دارد و اگر کسی بیچاره ای را دریابد خداوند در روز قیامت از فزع اکبر امانش می دهد و اگر کسی در این ماه به ستمدیده ای یاری کند، خداوند در

ص:20

دنیا از کل دشمنانش و در روز قیامت هنگام حساب و میزان، یاریش می فرماید.

آری ماه رمضان ماه برکت و رحمت است، ماه آمرزش، رحمت و پذیرش توبه است. ماه بازگشت از معاصی است. هر کس در ماه رمضان آمرزیده نشد و از غفران بی پایان الهی بهره ای نگرفت، پس در چه ماهی آمرزیده می شود؟! پس بخواهید و سؤال کنید از خداوند تا روزه شما را در این ماه قبول فرماید و این ماه را آخرین رمضان شما قرار ندهد و شما را در این ماه به طاعت خویش موفق بدارد و از معاصی خویش حفظتان کند، که به راستی او بهترین مسئول است.

ص:21

معصومین علیهم السلام و اولیای الهی و همچنین ارزیابی حیات پر فروغ عرفا و عابدان حقیقی درگاه حق، به جایگاه والا و شایسته روزه و روزه داری پی برده می شود. به همین خاطر، پا در بوستان همیشه باطراوت هادیان بشریت زده و گفتار را با چند شاخه از این گلستان مزین می کنیم تا سرلوحه روزه داری و تهجد همگی ما در میهمانی خدا بشود.

ص:22

نیکو راهنمایی کنید و فرمود: بر تو باد روزه! زیرا روزه هیچ مثل و مانندی ندارد(1).

قال رسول اللّه صلی الله علیه و آله : من صام شهر رمضان و حفظ فرجه و لسانه و کف اذاه عن الناس غفر اللّه له ذنوبه ما تقدم منها و ما تأخر منها واعتقه من النهار واحلله دار القرار و قبل شفاعته بعدد رمل عالج من مذنبها اهل التوحید؛ کسی که در ماه رمضان روزه بگیرد و تمایلات شهوی و جنسی و همچنین زبانش را از گناه حفظ نماید و مردم از شر او در امان باشند، خداوند گناهان و معاصی گذشته و آینده اش را آمرزیده و او را از آتش جهنم مصون می دارد و بهشت را جایگاه او قرار داده و نیز شفاعت او را نیز در مورد گناهکاران از اهل توحید، می پذیرد حتی اگر به تعداد ریگ های بیابان باشد(2).

قال رسول اللّه صلی الله علیه و آله : ان شهرکم هذا لیس کالشهور انه اذا اقبل الیکم اقبل بالبرکة و الرحمة و اذا ادبر عنکم ادبر بغفران الذنوب هذا شهر الحسنات فیه مضاعفة و اعمال الخیر فیه مقبولة. من صلی منکم فی هذا الشهر للّه عزوجل رکعتین یتطوع بهما غفراللّه له ثم قال صلی الله علیه و آله ان الشقی حق الشقی من حرج منه هذا الشهر و لم یغفر ذنوبه فحینئذ عنیر حین یفوز المحسنون بجوائز الرب الکریم؛ به راستی این ماه مانند ماههای دیگر نیست. چون به شما رو کند با رحمت و برکت آید و چون از شما دور شود با آمرزش گناهان برود. این ماهی است که حسنات در آن دو چندان است و اعمال خیر در آن مقبول است. هر که در این ماه برای خدا دو رکعت نماز نافله بخواند خدا او را بیامرزد. سپس فرمود: بدبخت و به حق بدبخت کسی است که این ماه را طی کند و گناهانش آمرزیده نشود. این جاست که زیانکار بوده در حالی که خوش کرداران به جوایز پروردگار کریم کامیاب گردند(3).

قال الصادق علیه السلام : فالصوم یمیت هوی النفس و شهوة و فیه حیوة القلب و طهارة الجوارح و عمارة الظاهر و الباطن و الشکر عن النعم و الاحسان الی الفقراء زیادة التضرع و

ص:23

الخشوع و البکاء و حبل الالتجاء الی اللّه و سبب انکسار الشهوة و تخفیف الحساب و تضعیف الحسنات و فیه من فواید ما لا یحصی و کفی ما ذکرنا منه لمن عقل و وفق لاستعماله؛ روزه خواهش های نفسانی را می میراند (چرا که منبع همه فتنه هاو شرور، شکم است) و روزه موجبات حیات دل و پاکی اعضاء و جوارح است. (فایده دیگر) تعمیر ظاهر و باطن است و شکرگزاری بر نعمت های الهی است. احسان نمودن به فقراء، تضرع زیاد، خشوع و گریه و باعث فزونی التجاء به درگاه خداست که سبب شکستن شهوات و سبکی حساب و دو چندان شدن حسنات می شود و در روزه آن قدر فواید هست که قابل شمارش نیست و آن چه که بیان شد برای کسی است که صاحب عقل و درایت و توفیق عمل است کفایت می کند(1).

قال الباقر علیه السلام : یا جابر! من دخل علیه شهر رمضان فصام نهاره و قام ورداً من لیلة و حفظ فرجه و لسانه و غض بصره و کف اذاه خرج من الذنوب کیوم ولدته امه؛ ای جابر! کسی که در ماه رمضان داخل شود و روزهایش را روزه و شبهایش را به دعا و نیایش سپری نماید و نفس سرکش را از شهوات و زبانش را از محارم حفظ نماید و چشمش را از حرام ببندد و اذیتش را از مردم باز دارد از گناهان و معاصی خویش خارج می شود مثل روزی که از مادر متولد شده و هیچ گناهی ندارد. جابر گفت: فدایت شوم،ما احسن هذا الحدیث؟! چه حدیث زیبایی فرمودید. حضرت فرمود: ما اشد هذا من الشرط؟! و چه شرایط سخت و دشواری دارد(2).

قال رسول اللّه صلی الله علیه و آله : رب قائم حظه من قیامه الشهر و رب صائم حظه من صیامه العطش؛ چه بسا شب زنده داری که بهره اش از نماز شب فقط ایستادن و شب بیداری است و چه بسا روزه داری که بهره اش از روزه داری، فقط عطش و تشنگی است(3).

قال رسول اللّه صلی الله علیه و آله : من صام شهر رمضان فاجتنب فیه الحرام و البهتان رضی

ص:24

اللّه عنه و اوجب له الجنان؛ هر کس رمضان را روزه بگیرد و در آن از حرام و بهتان دوری کند خدا از او خشنود می شود و بهشت را بر او واجب می گرداند(1).

قال جعفر بن محمد علیهماالسلام : اذا صمت فلیصم سمعک و بصرک و شعرک و عدد اشیاء غیر هذا و قال لا یکونن یوم صومک لیوم فطرک؛ هر گاه روزه گرفتی پس باید گوش و چشم و موی تو روزه باشد. امام چیزهای دیگر نیز غیر از اینها بر شمرد و فرمود: نباید روزی که روزه هستی با روز افطارت یکی باشد(2).

گوش تواند که همه عمر وی

نشنود آواز دف و چنگ و نی

دیده شکیبد ز تماشای باغ

بی گل و نسرین به سر آرد دماغ

گر نبود بالش آکنده پَر

خواب توان کرد حجر زیر سر

این شکم خیره سر پیچ پیچ

صبر ندارد که بسازد به هیچ

از آنجایی که روزه، دانشگاه انسان سازی است لذا دانشجوی این دانشگاه هم باید از تعالیم و آداب واجد آن برخوردار بوده و بر اعضا و جوارح خود تسلط داشته باشد نه اینکه فقط معده اش روزه دار بوده و بقیه اعضا و جوارحش مشغول پرده دری و گناه باشد.

ص:25

«روزه خواص»، روزه ای است که روزه دار تمام اعضای خود را از حرام و گناه باز می دارد و مصداق حدیث امام باقر علیه السلام قرار می گیرد و به اجر روزه دار واقعی نائل می شود.

«روزه خواص الخواص»، روزه ای است که علاوه بر امساک همه جوارح بدن، شخص روزه دار از دل خویش هم در اشتغال به مسائل مادی و اخلاق رذیله و حتی فکر گناه محافظت می کند که افطار این روزه غفلت از یاد خدا است. در واقع همیشه مشغول ذکر خدا هستند و به مضمون آیه شریفه «قل اللّه ثم ذرهم»(1)نائل می گردند.

افطار روزه عوام هنگام اذان مغرب، افطار روزه خواص هنگام مرگ و افطار روزه خواص الخواص هنگام جای گرفتن در رضوان و قرب خداست.

ص:26

ص:27

وجود دارد. پیرمرد به او تعارف کرد اما مرد اعرابی هر چه کرد نتوانست از آن بخورد. بلند شد و از مسجد بیرون آمد.

در کوچه ها می گشت و منتظر بود تا دری باز شود و او را بر سر سفره ای بخوانند تا اینکه به در خانه حضرت علی علیه السلام رسید. از آنها غذایی در خواست کرد. حسنین علیهماالسلام هم او را داخل برده و غذای خوبی به او دادند وقتی که مرد سیر شد یاد پیرمرد داخل مسجد افتاد و آنچه بر سر سفره او دیده بود برای آنها باز گفت و عرضه داشت که اگر ممکن است مقداری از این غذا را برای آن پیر مرد ببرد. در این حال حسنین علیهماالسلام به گریه افتادند که؛ «آن پیرمرد که تو دیدی پدر ما علی است»(1).

ص:28

نماز و دعا می خواندند و بعد از نماز صبح و مقداری استراحت، صبح زود برای کارهایشان آماده بودند»(1).

ص:29

آخر ماه رمضان، آنها را جمع کرده و از آنها اقرار می گرفتند که چنین اشتباهی از آنان سر زده است. سپس وسط آنها می ایستادند و می فرمودند که آنچه را من می گویم تکرار کنید؛ «ای علی بن حسین! همان طوری که ما غلام و بنده تو هستیم و تو اشتباهات ما را ثبت کرده ای، خدا هم کارهای تو را ثبت کرده است. اینک ما را عفو کن و ببخش چنانچه تو امیدواری خدا از گناهان تو بگذرد. بیاد آر آن روزی که با خفت و خواری در پیشگاه عدل الهی می ایستی، آن خدائی که به اندازه خردلی ستم روا نمی دارد، همان مقدار کم را هم در قیامت به حساب می آورد، از ما در گذر که خدا از تو در گذرد که در قرآن آمده:

«و لیعفوا و لیصفحوا الا تحبون ان یغفر اللّه لکم»(1)

پس عفو کنید و چشم پوشی کنید آیا نمی خواهید خدا شما را ببخشد».

حضرت سخنان خود را به غلامان خود تلقین می کرد و آنان تکرار می کردند و با نوای جانسوز اشک می ریخت و می گفت: «پروردگارا! تو دستور گذشت به ما داده ای از ما نیز در گذر! خدایا! تو به عفو و گذشت از ما شایسته تری! به ما گفته ای که سائل را از در خانه خود محروم و ناامید بر مگردانید. اینک به امید بخشایش، در خانه ات آمده ایم. از تو می خواهیم بر ما کرم فرمایی. پروردگارا! بر بنده خود منت گذار و ناامیدم مکن و مرا جزو کسانی قرار ده که از عطایای تو بهره مند گشته اند». آن گاه به غلامان خود رو کرده و می فرمودند: «من از شما گذشتم آیا شما هم مرا بخشیدید و از کوتاهی و قصوری که نسبت به شما کرده ام گذشتید؟ اگر من مالک ستمگر شما

ص:30

بوده ام، خود هم تحت قدرت مالکی دادگر هستم». غلامان عرض می کردند: «آقا! با اینکه هرگز به ما بدی نکرده اید شما را بخشیدیم». سپس حضرت می فرمود:

«بگویید اللهم عف عن علی بن الحسین کما عفی عنا فاعتقه من النار کما اعتق رقابنا من الرق؛ بار خدایا! از علی بن الحسین بگذر، چنانچه او از ما گذشت و او را از آتش جهنم آزاد کن همان طوری که ما را از بندگی خود آزاد کرد». سپس حضرت، خود می گریست و در آخر گفتار آنها آمین می گفت و می فرمود: «شما را آزاد کردم به امید اینکه خداوند هم مرا ببخشد» و آنها را آزاد می ساخت و هر ساله حدود بیست نفر از آنان را در عید فطر آزاد می فرمودند(1).

ص:31

عرضه داشتم: «آقاجان! من شما را می شناسم کاش به این شهر نیامده بودم و این منظره را نمی دیدم». آقا فرمودند: «حالا که آشنا هستی به این نیزه دارها بگو تا این سرها را جلوتر ببرند که مردم به بهانه دیدن سرها چشمشان به زنان حرم نیفتد»(1). (ای حسین!...)

ای سرت چون ماه سر گردان به روی نیزه ها

از غمت خون عقده بسته بر گلوی نیزه ها

خاطرات کربلا از پیش چشمانم گذشت...

یادمان نمی رود آن لحظه ای را که اسب بی صاحبت به خیمه ها برگشت. اهل حرم بیرون دویدند یکی گفت: «ذوالجناح بابایم کجاست؟» یکی گفت: «ذوالجناح چرا بابایم را نیاوردی؟» یکی دیگر گفت: « ذوالجناح وقتی بابایم به میدان می رفت تشنه بود بگو بدانم آیا پدرم را آب دادند و یا لب تشنه کشتند؟»(2).

خاطرات کربلا از پیش چشمانم گذشت

تا بر آمد صوت قرآنت ز روی نیزه ها

آمدی با سر به دیدارم که برگردد حسین

دیده مردم ز محمل ها به سوی نیزه ها

من فدای حنجر خشکت که نوشیده ست آب

گه ز جام تیغها یا از سبوی نیزه ها

و سیعلم الذین ظلموا ای منقلب ینقلبون

ص:32

ص:33

ص:34

ص:35

می گرداند؟» امام صادق علیه السلام پاسخ دادند: «بلی خدای تعالی می فرماید: «و لیخش الذین لو ترکوا من خلفهم ذریة ضعافا خافوا علیهم فلتیقوا اللّه و لیقولوا قولا سدیدا» و آنان که اگر فرزند ناتوانی از خود بر جای گذارند بر آینده آن بیمناک اند باید از ستم بر یتیمان مردم نیز بترسند. پس باید از خدا پروا دارند و سخنی بجا و درست گویند»(1).

و به قول «ملا احمد نراقی» از پدرشان: «ظاهر آن است که مؤاخذه اولاد به سبب ظلم پدرشان، مخصوص اولادی است که به ظلم پدران خود راضی بوده اند یا اولادی که از ظلم پدر به ایشان اثری رسیده باشد، چون مالی که به ایشان منتقل شده باشد»(2).

حضرت صادق علیه السلام فرمودند: «بترسید از ظلم کردن، به درستی که دعای مظلوم به آسمان بالا می رود و به اجابت می رسد»(3). پس باید از آه مظلوم ترسید و باید دانست که روزی گریبان گیر انسان می شود.

نخفته است مظلوم از آهش ترس

ز دود دل صبحگاهش بترس

نترسی که پاک اندرونی شبی

بر آرد ز سوز جگر یا ربی

چراغی که بیوه زنی بر فروخت

بسی دیده باشی که شهری بسوخت

ص:36

خود او برخورد خواهد کرد و بسته به نیروئی که به طرف بالا به آن وارد می شود موقع بر خورد با شخص، محکم تر به او اصابت می کند. اعمال انسان نیز بازتابی دارد که بالاخره او را فرا خواهد گرفت و او را گرفتار خواهدکرد.

ص:37

ص:38

ص:39

غلام درهم ها را گرفته و سراغ زن حجاج رفت و خواست تا درهم ها را به او بدهد اما زن حجاج آنها را به غلام بخشید و گفت: «این مژدگانی برای تو باشد که خبر خلاصی مرا از دست این ظالم آوردی».

خبر به «عبدالملک مروان» خلیفه اموی رسید و از هند خواستگاری کرد. هند در جواب عبدالملک گفت: «من ظرفی هستم که سگ در آن ولوغ(1) کرده».

عبدالملک در جواب هند نوشت: «تطهیر ظرفی که سگ در آن ولوغ کرده بسیار آسان است». هند پیشنهاد عبدالملک را قبول می کند اما شرط می گذارد که او دستور داد کجاوه ای از طلا تهیه سازند که هند در آن نشسته و افسار شتر هند را حجاج به دست بگیرد و پای برهنه از «معرة» که محل سکونت هند بود تا شام بکشاند و بیاورد. عبدالملک قبول می کند و قاصدی نزد حجاج فرستاده و او را می آورد و به حجاج امر می کند که باید پای برهنه افسار ناقه هند را بگیرد و از معرة تا شام بیاورد. روز انتقام فرا می رسد. هند در کجاوه ای از طلا می نشیند و حجاج زمام ناقه اش را به دست می گیرد و پای برهنه شروع به حرکت می کند.

در بین راه، هند سکه نقره روی زمین می انداخت و به حجاج می گفت: «سکه طلای مرا که افتاد بده». حجاج بر می داشت و می گفت که نقره است اما هند در جواب او می گفت: «نخیر طلا بود! نقره رفت طلا آمد».

ص:40

دست مکافات ظالمی را که خون هزاران بی گناه را به زمین ریخته بود بوسیله ظالمی دیگر خوار و زبون ساخت و عاقبت هم به دست «جعل» به درک واصل گردید.

ص:41

از قضا دوست مرد نیز دنبال پسرش می گشت که آن روز به خانه باز نگشته بود. نزد مرد آمد و سراغ پسر خود را گرفت و همچنین از کیفیت اجرای نقشه ای که به او آموخته بود از او سؤال کرد. مرد با یک سخن، هر دو سؤال دوستش را پاسخ می گوید و سر بریده پسرش را نزد او می آورد و به او می گوید: «من حفر بئرا لاخیه اوقع فیه»(1).

ص:42

ص:43

طلاق داده و غلامان مان را آزاد خواهد کرد ولی حالا آماده ایم که هر چه شما بفرمایی اطاعت کنیم».

سعید گفت: «شما به وظیفه خود عمل کنید و من هم خدائی دارم که حکمش نقض شدنی نیست». پس به راه افتادند به نزدیکی های شهر که رسیدند سعید به آنها گفت: «مدت عمر من سپری شده و اجلم سر رسیده است از شما تقاضادارم امشب مرا به حال خود واگذارید، تا برای سفر آخرت خود توشه ای بردارم». بین آن دو سرباز اختلاف افتاد که آیا او را رها کنند یا خیر؟ یکی گفت: «من ضمانت او را می کنم. ان شاءاللّه فردا صبح بر می گردد». رفت و آن شب را تا صبح عبادت کرد و صبح همگی به دربار حجاج رفتند. حجاج با دیدن سعید که مدتی متواری بود، سخت بر آشفت و با استهزاء پرسید: «نامت چیست؟».

سعید پاسخ گفت: «نامم سعید بن جبیر است»(1).

حجاج: « نه! تو شقی بن کسیر هستی»!

سعید: «مادرم بهتر می دانست که اسم مرا سعید گذاشت».

حجاج: «می خواهی تو را چگونه به قتل برسانم؟»

سعید: «ای بدبخت! تو خودت باید طرز آن را انتخاب کنی چرا که هر گونه مرا بکشی روز قیامت همان گونه عذاب خواهی شد»

حجاج جلاد را صدا زد و دستور داد تا او را گردن بزنند و سعید این آیه را تلاوت کرد:

ص:44

«انی وجهت وجهی للذی فطر السموات و الارض حنیفا و ما انا من المشرکین»(1) من روی خود را به سمت کسی گردانیدم که آسمانها و زمین را آفرید من به او ایمان دارم و از مشرکین نیستم. حجاج فریاد زد: «روی او را از طرف قبله به طرف دیگری برگردانید» و سعید تلاوت کرد: «اینما تولوا فثم وجه اللّه»(2) یعنی هر جا که روی بگردانید، باز به سوی خداست. حجاج باز فریاد کشید: «او را به رو بخوابانید»، سعید گفت: «منها خلقناکم و فیها نعیدکم و منها نخرجکم تارة اخری»(3) یعنی شما را از خاک آفریدیم و به خاک باز می گردانیم و بار دیگر از خاک بیرون می آوریم. حجاج گفت: «معطل نشوید! زودتر او را بکشید». سعید که لحظه واپسین خود را حس کرد شهادتین را گفت و عرضه داشت: «خدایا به حجاج فرصت مده که بعد از من کس دیگری را بکشد». این را گفت و سر از بدنش جدا کردند اما وقتی که سر جدا شد، سر هنوز می گفت: «لا اله الا اللّه محمد رسول اللّه». بعد از آن حجاج مبتلا به اختلال حواس شد و پانزده روز بعد به سختی جان داد و هلاک گردید. گاهی از هوش می رفت و گاهی به هوش می آمد و می گفت: «مرا با سعید بن جبیر چکار؟». آن قدر این جمله را گفت تا به درک واصل شد. لعنة اللّه علیه(4).

ص:45

ذکر خدا را می گفت کسی چوب خیزران به او نمی زد، دیگر شراب بر سر بریده او نریختند، دیگر اهل بیت او را در مجلس نامحرمان نبردند. اما بمیرم برای آن لحظه ای که تا سر شروع کرد به قرآن خواندن، نانجیب شروع کرد با چوب به لب و دندان آقا زدن...

چوبی به لبت نشسته دیدم

دندان تو را شکسته دیدم

چشمان تو را پر آب دیدم

چشمان تو را پر آب دیدم

(یا حسین) دور سر تو شراب دیدم

اما همه این مصیبت ها یک طرف این جمله یک طرف؛

چون مجلس کینه را بیاراست

خصم تو ز ما کنیز می خواست

داغی به درون سینه افتاد

لرزه به تن سکینه افتاد

خونین شدن سر تو دیدم

جان کندن دختر تو دیدم

عباس کجاست تا نشیند

رخسار کبود من ببیند

و سیعلم الذین ظلموا ای منقلب ینقلبون

ص:46

یکی از نعمت های بزرگ الهی، قوه درک و فهم است که در بسیاری از لغزشگاهها به فریاد انسان می رسد و انسان را از نیستی و نابودی مصون می دارد و در واقع به عنوان «زنگ خطری» است که در انسان تعبیه شده تا درست را از نادرست تشخیص دهد و به «رسول باطنی» معروف است. نقطه مقابل آن «جهالت» و نادانی است که دامن گیر بسیاری از خلائق بوده و هست. بسیاری از انسانها به واسطه جهالت و عدم تشخیص صحیح به دره نابودی سقوط کرده و از درگاه الهی دور شده و یا بسیاری از خیر و برکات را از خود دور نموده اند.

ص:47

وعاء العمل و الدنیا سوق الاخرة؛ عقل و خردمندی راهنمایی به سوی نیکی و خواسته های نامشروع، به بار آورنده نافرمانی ها و دانستن احکام، در بر گیرنده عمل و دنیا بازار آخرت است(1).

عن امیرالمؤمنین علیه السلام قال: العقل یهدی و ینجی و الجهل یغوی و یردی؛ خرد موجب هدایت و نجات، و نادانی باعث سرکشی و نابودی است(2).

عن علی بن الحسین علیه السلام قال: عجبت لمن یتفکر فی مأکوله کیف لا یتفکر فی معقوله فیجنب بطنه مایؤذیه و یودع صدره مایرید؛ در شگفتم از کسی که در آنچه می خورد می اندیشد اما در تصورات خود نمی اندیشد! شکمش را از غذای ناسالم دور می کند اما وجودش را از عقیده های باطل دور نمی کند(3). عن جواد علیه السلام قال: لو سکت الجاهل ما اختلف الناس؛ اگر نادان ساکت بماند و سخنی نگوید هیچ گاه در بین مردم اختلاف نمی افتد(4).

عن النبی صلی الله علیه و آله قال: یاعلی! العقل ما اکتسب به الجنة و طُلب به رضا الرحمن؛ یا علی! خرد چیزی است که باعث بدست آوردن بهشت می گردد و خشنودی خدای متعال را به دنبال دارد(5).

عن الصادق علیه السلام قال: اذا اراد اللّه ان یزیل من عبد نعمة کان اول ما یغیّر عنه عقله؛ هر گاه خدا بخواهد نعمتی را از بنده ای بگیرد نخستین چیزی که از او دگرگون می سازد خردش خواهد بود(6).

عن الصادق علیه السلام قال: قال رسول اللّه صلی الله علیه و آله : اذا علمتم من رجل حسن حال فانظروا فی حسن عقله فانما یجزی الرجل بعقله؛ هر گاه از نیک حالی مردی مطلع گردیدید

ص:48

در نیکوئی خردش نظر کنید چه مرد به سبب خردش پاداش می گیرد(1).

عن الصادق علیه السلام انه قال: اذا اردت ان تختبر عقل الرجل فی المجلس واحد فحدثه فی خلال حدیثک بما لا تکون فان انکره فهو عاقل و ان صدقه فهو احمق؛ هر گاه بخواهی مردی را در خردمندی بیازمایی، در بین حدیث گفتن با او، از واقع شدن چیزی که نباید بشود، خبر ده. آن گاه که آن را انکار کرد بدان که عاقل است و اگر آن را تصدیق نمود بدان که احمق است(2).

عن امیرالمؤمنین علیه السلام قال: العاقل من وعظته التجارب العاقل من ملک عنان شهوة؛ خردمند کسی است که از پیش آمدها پند بیاموزد و همواره افسار نفس را در اختیار خود داشته باشد(3).

عن امیرالمؤمنین علیه السلام قال: کن حسن المقال حمید الافعال فان مقال الرجل برهان فضله و فعله و عنوان عقله؛ همیشه خوش گفتار و ستوده کردار باش. زیرا سخن مرد دلیلی است روشن بر فضیلت وی و کارش عنوانی است که از خردمندی او حکایت می کند(4).

عن امیرالمؤمنین علیه السلام قال: مجالسة العقلا حیاة للعقول و شفاء؛ همنشینی با خردمندان باعث زنده شدن عقلها و شفا یافتن جانهاست(5).

عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله قال: استرشدوا العاقل ترشدوا و لا تعصوه فتندموا؛ از عاقل ارشاد بخواهید تا به کمال برسید و از نافرمانیش نکنید که پشیمان می شوید(6).

عن امیرالمؤمنین علیه السلام قال: لا تصحبوا مع الاحمق و لاتنقطعوا عن العاقل فلیس للمسلم شی ء خیر له من العقل؛ با احمق همنشین نشوید و مجالست با عاقل را هم ترک نکنید چرا که

ص:49

چیزی برای مسلم بهتر از عقل نیست(1).

ص:50

داشته همچنان که مؤمن را بر غیر مؤمن ترجیح داده است. آیا کسی که می داند با کسی که نمی داند یکسان است؟ مقام او را خدا بلند داشته چرا که او دشمن دین (ناصبی ها) را شکست داده. شرف مرد به دانش است نه به نسب او»(1).

ص:51

او می شده است. از «حاجظ» نقل شده که روزی مردی مسیحی به امام باقر علیه السلام توهین کرد و نیت های ناروا داد. امام فرمود: «اگر راست می گوئی خداوند مادرم را بیامرزد و اگر دروغ می گوئی خدا تو را ببخشد». آن مرد مسیحی وقتی این رفتار رئوفانه حضرت را دید از کرده خود پشیمان شد و اسلام آورد(1).

ص:52

با بد اندیش هم نکوئی کن

دهن سگ به لقمه دوخته به

ص:53

زیر خاک برود و عرضه داشت: «اللّه یعلم حیث یجعل رسالته»(1).

ص:54

ص:55

از نعمت هائی که خدا به تو داده با پروردگارت سخن بگوی.

«و من یشکر فانما یشکر لنفسه»(1)

هر کس شکر کند برای خود سپاسگزاری کرده است.

«و کلوا من ما رزقکم اللّه حلالاً طیباً و اشکروا نعمة اللّه ان کنتم ایاه تعبدون»(2)

پس از آنچه که خدا برای شما روزی کرده است از حلال و طیب بخورید و نعمت خدا _ را اگر تنها او را می پرستید _ شکر گزارید.

«فکفرت بانعم اللّه فاذاقها اللّه لباس الجوع و الخوف»(3)

کفران کردند پس خدا ایشان را به گرسنگی و بیم مبتلا ساخت.

ص:56

عن الرضا علیه السلام قال: من حمد اللّه علی النعمة فقد شکره و کان الحمد افضل من تلک النعمة؛ کسی که خدا را به خاطر نعمتی سپاس می گوید آن نعمت را شکر گذاشته و همانا سپاسگزاری از خدا با فضیلت تر از خود آن نعمت است(1).

عن النبی صلی الله علیه و آله قال: اول من یُدعی الی الجنة الحمّادون الذین یحمدون اللّه فی السّراء و الضّراء؛ اولین کسی که به بهشت خوانده می شود کسی است که خدا را بسیار سپاس می گوید و او را در شادمانی و اندوه شکر می گزارد(2).

عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله قال: ان للنّعم اَوابِد کأوابد الوحش فقیّدوها بالشکر؛ نعمت ها فرار کننده هستند همان طوری که حیوانات فرار می کنند پس باید آنها را با شکرگزاری به دام انداخت(3).

عن امیر المؤمنین علیه السلام قال: ان قوما عبدوا اللّه رغبة فتلک عبادة التّجار و ان قوما عبدوا اللّه رهبة فتلک عبادة العبید و ان قوما عبدوا اللّه شکرا فتلک عبادة الاحرار؛ گروهی برای سود عبادت می کنند که عبادت بازرگانان است، عده ای به خاطر ترس عبادت می کنند که عبادت بردگان است و عده ای نیز برای شکر عبادت می کنند که این عبادت آزاد مردان است.

عن النبی صلی الله علیه و آله قال: خصلتان من کانت فیه کتب اللّه شاکرا صابرا و من لم یکونا فیه لم یکتبه اللّه شاکرا و صابرا من نظر فی دینه الی من فوقه فاقتدی به و من نظر فی دنیا الی من دونه فحمد اللّه علی ما فضّله علیه به؛ دو صفت هست که در هر کسی باشد خدا او را جزو شاکران و صابران می نویسد و اگر این دو خصلت در او نباشد جزو شاکران و صابران نیست. اول کسی که در امور دینی اش به بالاتر از خودش نظر کند و از آنها الگو بگیرد دوم کسی که در نعمات دنیایش به پائین دست خود نگاه کند و آنچه خدا به او داده شکر کند(4).

ص:57

ص:58

فرمود: «صبر کن!» و به غلام خود فرمود: «چه مقدار پول همراه داری؟» غلام گفت: «بیست درهم». حضرت همه بیست درهم را به سائل داد و سائل مجدداً گرفت و شکر کرد و گفت:

«الحمد للّه رب العالمین هذا منّک وحدک لاشریک لک». سپس حضرت به او فرمود: «به جای خود باش!» و پیراهن خود را از تن در آورد و به او داد و سائل گرفت و پوشید و شکر خدای را به جا آورد و از حضرت تشکر نمود و رفت. مسمع می گوید: «ما گمان می کردیم که اگر آن سائل متوجه آن حضرت نمی شد و پیوسته شکر خدا می کرد، حضرت نیز مدام به او عطا می کرد»(1).

ص:59

علما و بزرگان دین ما همگی انسانهای ساده زیست و قانعی بوده اند و با اینکه می توانستند زندگی مرفهی برای خود مهیا سازند، همواره با قناعت و ساده زیستی، ایام سپری کرده و به نحوی زندگی می کردند.

ملاهادی سبزواری رحمه الله

در احوال حکیم «ملاهادی سبزواری» آمده است: «نهار ایشان غالباً یک تکه نان بود که بیشتر از یک سیر از آن را نمی خوردند و یک کاسه دوغ آسمان گون. در اواخر عمر، به واسطه کبر سن و نداشتن دندان، شام شان یک بشقاب چلو با خورشت بی گوشت و روغن بود و به آبگوشت و اسفناج قناعت می کردند(1). ناصرالدین شاه که بعضی از آثار وی را خوانده بود، می خواست او را ببیند و هنگامی که از تهران به مشهد می رفت، در سبزوار توقف نمود و عازم خانه حاج ملا هادی سبزواری گردید و به ملتزمین سپرد که ورود او را اطلاع ندهند و تنها راه خانه دانشمند را پیش گرفت و ملتزمین از عقب ناصرالدین شاه می آمدند.

وقتی ناصرالدین شاه وارد خانه شد هنگام ظهر بود و صاحب خانه بر سر سفره نشسته، می خواست غذا بخورد. شاه قاجار مشاهده کرد که غذای آن دانشمند یک گرده نان است و لقمه های نان را در یک ظرف کوچک که مایعی در آن می باشد فرو می کند و در دهان می گذارد و ناصرالدین شاه فهمید که در آن سرکه است. کنار سفره بر زمین نشست و از حال صاحب خانه پرسید و در ضمن نظری به اطراف انداخت و مشاهده کرد که در این اتاق جز یک قطعه نمد که بر زمین گسترده شده و سفره را روی آن انداخته، چیز دیگری دیده

ص:60

نمی شود گفت: «آقا من تصور می کردم که زندگی شما خوب است و اینک می بینم که بر نمد می نشینید و نان و سرکه می خورید».

بعد از مدتی صحبت کردن ناصرالدین شاه فهمید که فرش اتاق دیگری که در آن خانه است نیز از نمد می باشد و از حاجی پرسید چرا به آن زندگی محقر ساخته است. و او گفت: «این سه قطعه نمد را هم که کف اتاق انداخته ام باید در جهان بگذارم و این نمدها در دنیا می ماند و من رفتنی خواهم بود». ناصرالدین شاه گفت: «در این سن که شما دارید نباید غذای شما نان و سرکه باشد» و حاج ملا هادی سبزواری گفت: «کسانی هستند که مستحق می باشند و من به آنها کمک می کنم وبه همین جهت به خود من بیشتر از این نمی رسد»(1).

ص:61

به خیمه اکبر می رود و قد و بالای او را تماشا می کند. گاهی به خیمه عباس می رود و عباس دلداریش می دهد. اما امان از عصر فردا وقتی که آمد بالای تل زینبیه صدا زد:«وا محمد! وا اتباه! وا علیها! وا جعفراه!» آمد داخل گودی قتلگاه. شمشیر شکسته ها را کنار زد. نیزه شکسته ها را کنار زد. دید یک بدن بی سر و پاره پاره ای نمایان شد. دست برد زیر بدن عرضه داشت: « اللهم منا قلیل القربان» خدا این قربانی را از ما قبول کن. لبها را به رگهای بریده گذاشت و بوسه زد؛

هرگز کسی چون من تن بی سر نبوسید

بوسیدم آنجائی که پیغمبر نبوسید

و سیعلم الذین ظلموا ای منقلب ینقلبون

ص:62

ص:63

ص:64

ص:65

الباکون من خشیة اللّه و المستغفرون بالاسحار؛ سه دسته اند که از شیطان و لشگریان آن آسیبی نمی بینند؛ آنان که خدا را همواره یاد می کنند، آنان که از خوف خدا گریانند و آنان که هنگام سحر استغفار می کنند.

عن النبی صلی الله علیه و آله قال: اکثروا من الاستغفار فی بیوتکم و فی مجالسکم و علی مواعدکم و فی اسواقکم و فی طرقکم و اینما کنتم فانکم لاتدرون متی تنزل المغفره؛ از خداوند زیاد طلب بخشش کنید، در خانه، در مجالس، بر سر سفره ها، در بازارها و در راههایتان و در هر جا که باشید استغفار نمائید چرا که شما نمی دانید که کی خدا آمرزش خود را بر شما نازل می کند (که با استغفارتان مشغول آمرزش خدا گردید)(1).

قال زرارة سمعت ابا عبداللّه علیه السلام قال: یقول العبد اذا اذنب ذنباً اجل من غدوة الی اللیل فان استغفر لم یکتب علیه؛ همانا بنده هر گاه گناهی مرتکب شود از صبح تا شب به او مهلت داده می شود که استغفار کند که اگر استغفار نماید چیزی بر او نوشته نخواهد شد(2).

عن النبی صلی الله علیه و آله قال: أتدرون من التائب قالوا اللهم لا قال اذا تاب العبد و لم یرض الخمصاء فلیس بتائب و من تاب و لم یزد فی العبادة فلیس بتائب و من تاب و لم یغیّر لباسه فلیس بتائب و من تاب و لم یغیّر مجلسه و طعامه فلیس بتائب و من تاب و لم یغیّر رفقائه فلیس بتائب و من تاب و لم یغیر فراشه و وسادته فلیس بتائب و من تاب و لم یغیّر خُلقه و نیته فلیس بتائب و من تاب و لم یفتح قبله و لم یوسّع کفّه فلیس بتائب؛ آیا می دانید توبه کننده کیست؟ گفتند: خیر! فرمود: هر گاه بنده توبه کند و طلبکاران را از خود خشنود نسازد توبه کننده نیست و هر کس توبه کند و پرستش و عبادت خود را افزایش ندهد توبه نکرده و هر کس توبه کند و لباس خود را تغییر ندهد (به لباس تقوی در نیاید) توبه نکرده و هر کس توبه کند و دوستان ناباب خود را تغییر ندهد توبه نکرده و هر کس توبه کند و بستر و بالش خود را (خواب خود را برای عبادت) تغییر ندهد توبه نکرده و هر کس توبه کند و خلق و خوی خود را خوب نکند توبه نکرده و هر کس توبه کند و دل خود را گشایش ندهد (به نیکی ها) و به مستمندان انفاق

ص:66

نکند توبه نکرده است(1).

عن امیرالمؤمنین علیه السلام قال: لمن قال بحضرته استغفراللّه، ثَکَلتک امّک اتدری ما الاستغفار، هو درجة العلیین و هو اسم واقع علی ستة معان اولها الندم علی ما مضی و الثانی العزم علی ترک العود علیه ابدا و الثالث ان تؤدّی الی المخلوقین حقوقهم حتی تلقی اللّه املس لیس علیک تبعة و الرابع ان تعمد الی کل فریضة علیک ضیعتها فتؤدی حقها و الخامس ان تعمد الی اللحم الذی نبت علی السّحت فتذیبه بالاحزان حتی یلصق الجلد بالعظم و ینشأ منها للحم جدید و السادس ان تذیق الجسم ألم الطاعة کما اذقته حلاوة المعصیة فعند ذلک تقول استغفر اللّه؛ کسی به آن حضرت گفت: «استغفراللّه» حضرت فرمود: مادرت به عزایت بنشیند، آیا می دانی که استغفار چیست. استغفار درجه کسانی است که در بالاترین جای بهشت مکان خواهند کرد و استغفار اسمی است که به شش معنی به کار برده می شود؛ اول پشیمانی از گذشته، دوم تصمیم گرفتن به اینکه دیگر هیچ گاه به معصیت باز نگردی سوم حقوقی که از آفریدگان بر گردنت هست بپردازی تا آنکه وقتی خدا را ملاقات می کنی گناهی برایت نمانده باشد، چهارم آنکه بپردازی به فریضه واجبی که آن را ضایع کرده ای و حقش را به جای آوردی، پنجم آنکه گوشتی را که از غذای حرام به پیکرت روئیده است را با اندوه فراوان آبش کنی تا پوست به استخوانت بچسبد و پس از آن گوشت جدیدی بر آن بروید، ششم آنکه به بدن خود درد فرمان برداری را بچشانی همان طوری که شیرینی معصیت را چشیده ای. هر گاه که چنین شد بگو استغفراللّه(2).

ص:67

می کنم که آواز آنها را بیشتر بشنوم». حضرت فرمود: «استماع لهو را ترک کن». مرد گفت: «ای مولای من! من که به مجلس آنها نرفته ام و فقط صدای آنها به گوش من می خورد» حضرت فرمود: «مگر در قرآن نخوانده ای که؛ «ان السمع و البصر و الفؤاد کل اولئک کان عنه مسئولا» آن مرد پاسخ داد: «یابن رسول اللّه! این آیه را در نظر نداشتم و از عمل خود پشیمانم دیگر چنین عملی انجام نخواهم داد و از کرده خود توبه می کنم» حضرت فرمود: «برخیز و غسل توبه کن و هر چه بخواهی نماز بخوان زیرا مداومت بر گناه کرده ای و چقدر بد بود اگر با این حالت از دنیا می رفتی! خدای را سپاس گو که پیش از مرگ آگاه شدی و از او بخواه که هر چه را به آن خشنود می شود به تو توفیق بدهد چرا که خدا به بنده راضی نیست. کار زشت را به اهلش واگذار زیرا هر چیزی اهلی دارد»(1).

ص:68

تعجب کرد و چون درون خانه رفت، دید واعظی بالای منبر نشسته و مشغول ذکر قیامت و عذاب دردناک الهی است. مردم نیز می شنوند و بلندبلند گریه می کنند. واعظ این آیه را می خواند:

«اذا رأتهم من مکان بعید سمعوا له تغیظا و زفیرا و اذا اُلقوا منها مکانا ضیقا مقرنین دعوا هنالک ثبورا»(1) یعنی در قیامت چون دوزخ گناهکاران را ببیند می غرد و عاصیان به لرزه در می آیند و چون آنها را در دوزخ افکنند در مکانی تنگ و تاریک و زنجیرهای آتشین به یکدیگر بسته فریاد واویلا بر می آورند و مالک جهنم به آنها می گوید: «چه زود به فریاد در آمدید، بسا فریاد و فغان که بعد از این از شما بلند خواهد شد».

شعوانه چون این را شنید بسیار متأثر شد و به واعظ گفت: «ای شیخ! من یکی از روسیاهان هستم آیا اگر توبه کنم حق تعالی مرا می آمرزد؟» شیخ پاسخ داد: «خداوند تو را می آمرزد حتی اگر شعوانه باشی». شعوانه گفت: «ای شیخ! من شعوانه هستم و توبه می کنم که بعد از این گناهی مرتکب نشوم» شیخ گفت: «اگر توبه کنی خدا ارحم الراحمین است و تو را می بخشد». از آن پس شعوانه کنیزان خود را آزاد کرد و دست از خطا کشیده به صومعه ای رفت و مشغول به عبادت و ریاضت شد تا جائی که بدنش از شدت عبادت لاغر و ضعیف شده بود.

روزی در خود نگریست و دید که چقدر تغییر کرده و از بین رفته است. با خود گفت: «این بدن که تاب و تحمل این سختی اندک دنیا را ندارد، فردای

ص:69

قیامت چگونه توان درک عذاب الیم پروردگار را دارد؟» در همین حین ندا رسید که؛ «ای شعوانه! دل خوش دار که خدا از گناه تو گذشت. ملازم درگاه ما باش تا قیامت جایگاه خودت را ببینی»(1).

در این سرا دل شکسته می خرند و بس

بازار خودفروشی از آن راه دیگر است

ص:70

«خدایا! او بدکردار و انسان غیر صالحی بود و معروف به عصیان بوده است. چه چیز موجبات قبول او را به درگاه حق فراهم آورده که من باید این کار رابکنم؟» خطاب آمد: «هنگامی که اجل او فرا رسید او دست خود را از همه جا کوتاه دید و عاجزانه از روی خلوص به درگاه ما نالید و این ناله عاجزانه و مفلسانه او باعث رحمت ما بر او گشته و دست در دامن فضل من زده است و لذا بر او رحمت کردیم و گناهانش را یکجا بخشیدیم و از عذاب خود نجاتش دادیم»(1).

ص:71

علیه السلام به کوه طور می رفت او را دید. او به طعنه به موسی علیه السلام گفت: «ای موسی! به خدایت بگو که خدائی تو مایه ننگ من است و به روزی ات هم نیازی ندارم». موسی علیه السلام به کوه طور رفت ولی پیغام او را نرسانید. خطاب آمد: «ای موسی! چرا پیغام بنده ما را نیاوردی؟» موسی علیه السلام عرضه داشت: «بار خدایا! تو بهتر می دانی که وی چه گفت». خطاب آمد: «ای موسی! به او بگو اگر خدائی من برای تو ننگ است، بندگی تو برای من ننگ نیست. اگر تو روزی مرا نمی خواهی من بدون خواست تو هم تو را تکفل می کنم». موسی علیه السلام پیام حق را رسانید. مرد شرمنده شد و سرش را پائین انداخت و گفت: «ای موسی! چه خدای کریمی داری! اما حیف که عمر را ضایع کردم. آئین ات را به من عرضه کن». موسی علیه السلام او را هدایت کرد و او نیز بالفور به سجده افتاد و خدا را سجده نمود و مدام ذکر خدا می گفت که اجلش در رسید و فرشتگان روحش را به آسمانها بردند(1).

ص:72

می خواندند بین نماز، شخصی فرزند ایشان را که حقا شایستگی داشت جانشین پدر شود را به قتل می رساند. این پیرمرد هفتاد ساله وقتی که از شهادت فرزند خود اطلاع یافت بدون اینکه از خود بی صبری نشان بدهد با مناعت طبعی توصیف ناشدنی می گوید: «لا حول و لا قوة الا باللّه العلی العظیم» و بلند می شود و نماز عشا را می خواند و قاتل را هم مورد عفو و گذشت قرار می دهد که این باعث تأثیر بسیار ژرف و عمیق می شود و ثمره این کار در تاریخ باقی می ماند»(1).

ص:73

این اسم را برایت گذاشته است و آقا توبه اش را قبول می کند. امشب دست توسل به دامن ایشان بزنیم. همان آقائی را که هر بنده گناهکاری او را بهانه آمدن درِ خانه ارباب قرار می دهد. ما هم امشب همنوا بشویم و بگوئیم که ما را هم همان طور که حرّ را قبول کردید قبول کنید. آمد خدمت آقا صدا زد:

میهمان بودی تو اول من به رویت راه بستم

چون ندانستم نباید راه بر مهمان ببندم

(اما) آمدم اکنون که قلب زینبت را شاد سازم

تا که از زهرا به محشر سر خط غفران بگیرم

آمدم تا اصغرت را عذرخواه خویش سازم

آمدم تا اکبرت را دست بر دامان بگیرم

دست رد بر سینه ام مگذار و بگذر از خطایم

تا به راهت سینه را در معرض پیکان بگیرم

رفت و جنگ نمایانی کرد و بعد از ساعتی از اسب روی زمین افتاد. اما یک لحظه چشمش را باز کرد دید که سرش بر زانوان مبارک آقاست و آقا دارند دستمالی به پیشانی او می بندند. آی حرهای دنیا! از آقا بخواهید که لحظه آخر سر ما را هم به دامان بگیرد.

و سیعلم الذین ظلموا ای منقلب ینقلبون

ص:74

ص:75

«نسوا اللّه فنسیهم»(1)

خدا را فراموش کردند پس خدا هم آنها را فراموش نمود.

ص:76

خدا شفا و درمان است(1).

عن الصادق علیه السلام قال: لا یتمکّن الشیطان بالوسوسة من العبد الا و قد اعرض عن ذکر اللّه و استهان بأمره و سکن الی نهیه و نسی اطلاعه علی سرّه؛ شیطان در کار وسوسه بنده، توانایی نمی یابد مگر آنکه وی از یاد خدا روی بگرداند و دستورش را سبک بشمارد و خاطرش از آنچه نهی فرموده آرام و هراسی نداشته باشد و فراموش کند که خدا از رازش آگاه است(2).

ص:77

می خواهی کام تو را بر آورم باید زنار(1) ببندی و مسیحی شوی چرا که محبت بدون موافقت معنا ندارد». مؤذن قبول کرد و به مذهب مسیحیت در آمد و به اسلام پشت پا زد و خمر می خورد و مستی می کرد. روزی قصد آن زن را کرد. زن از دستش فرار نموده و به داخل خانه رفت و در را به روی او بست. او بالای مأذنه رفت تا از آن بالا به خانه او رود که از آنجا سقوط کرد و به کام خود نرسید(2).

ص:78

نجاست در حلق او رفته که شکم او ورم نموده و به همان وقت مرده است(1).

ص:79

آغشت.

بعد از قتل عثمان، خبر خلافت علی علیه السلام بلاد اسلام پیچید و مردم جمع شدند تا با علی علیه السلام بیعت کنند. مردم دسته دسته از شهرها و روستاهای دور و نزدیک می آمدند و با او پیمان یاری و مودت می بستند. از جمله این شهرها، «یمن» بود که عده ای به سرکردگی ابن ملجم خدمت حضرت رسیدند. حضرت به آنها فرمود: «شما از بزرگان و خواص یمن هستید. آیا اگر مشکلی برایم پیش آمد یاری ام می دهید؟ آیا اگر گره کار با شمشیر باز شود، دست به قبضه آن می برید؟».

ابن ملجم به نمایندگی از اهل یمن پاسخ ایشان را این گونه داد: «یا امیرالمؤمنین! ما را با حرب ناف بریده اند و با پستان پیکان شیر داده اند و در میدان جنگ، مرد پرورانیده اند. زخم شمشیر و نیزه برای ما زیباتراز گلهای بهاری است. اطاعت تو را چون اطاعت پروردگار واجب می دانیم و به هر سو که فرمان جنگ دهی تو را نصرت می کنیم و پیروزمندانه باز می گردیم...». حضرت آنها را مورد تفقد قرار داده و مقادیری خلعت گرانبها به رسم هدیه به آنها عطا فرمود و به موطن خود بازگشتند(1).

حضرت به این ملعون بسیار لطف فرموده بودند تا جائی که در تاریخ آمده است که حضرت از وی مدتی در خانه خویش پذیرائی کردند و او را هر روز بر سر سفره خود می نشاندند، اما این خبیث ازل و ابد، نمک را خورد و نمکدان را شکست.

روزی حضرت بالای منبر نشسته بودند. پس از مدتی موعظه مردم، به امام

ص:80

حسن علیه السلام فرمودند: «کم مضی من شهرنا هذا فقال ثلاث عشرة ایام؛ چند روز بعد از ماه رمضان گذشته است. فرزندشان پاسخ دادند: «سیزده روز». رو به امام حسین علیه السلام کردند و فرمودند: «حسین جان! چقدر به آخر ماه مبارک مانده است؟». امام حسین علیه السلام عرضه داشتند: «هفده روز». در دنباله روایت آمده است که؛

«فضرب علیه السلام بیده علی لحیته و هی یومئذ بیضاء فقال اللّه لیخضبها بدمها اذا انبعث اشقیها؛ دست به محاسن خود که سفید شده بود زدند و فرمودند: سوگند به خدا که این موی محاسن خضاب می شود با خون خود چرا که شقی ترین امت قیام کرده است» و این شعر را خواندند:

ارید حیاته و یرید قتلی

غدیرک من خلیلک من مرادٍ

یعنی من حیات او را می خواهم در حالی که او مرگ مرا می خواهد و بدان که جراحت تو از دوستت مرادی است. ابن ملجم که در مجلس حاضر بود و این سخنان را می شنید و قبلاً نیز این قبیل کنایه ها را از حضرت شنیده بود، سخت ترسیده و ساکت نشسته بود. تا منبر حضرت تمام شد و پائین آمدند او با عجله خدمت حضرت رفت و عرضه داشت: «یا امیرالمؤمنین! من حاضرم دستانم را از بدن جدا کنید و حتی اگر می خواهید، بفرمائید تا سر از تنم جدا کنند اما این حرفها را از شما نشنوم». حضرت سری تکان دادند و فرمودند: «چگونه تو را قصاص کنم در حالی که هنوز جرمی مرتکب نشده ای. حتی اگر یقین داشته باشم که تو این کار را می کنی، تو را نمی کشم. لکن بیاد بیاور سخن دایه ات را که زنی از جهود بود که به تو گفت: ای برادر کشنده ناقه صالح!». ابن ملجم با شنیدن این سخن سرش را پائین انداخت و حضرت نیز

ص:81

سکوت کرد و دیگر چیزی نگفت(1) تا سحرگاه شب نوزدهم ماه رمضان که با ناله «فزت و رب الکعبه» در مسجد این سکوت شکسته شد.

ص:82

نه! باید این طور گفت:

نرفته یادم آن روزی که بین شعله ها بودی

به وقت حمله دشمن به زیر دست و پا بودی

خودم دیدم خود دیدم لگد بر پهلویت می زد

نمی دانم چرا قنفذ دگر بر بازویت می زد

نماز عشق خود را در میان کوچه ها خواندی

چه شد ای همسر خوبم از آن پس در رکوع خواندی

حالا این بیت آخر را از زبان بچه های علی بگوییم:

چه می شد گر که من بودم در آن کوچه عصای تو

زمین می خوردم ای مادر در آن کوچه به جای تو

زمین می خوردم ای مادر در آن کوچه به جای تو

و سیعلم الذین ظلموا ای منقلب ینقلبون

ص:83

ص:84

ای کسان با ایمان، اموال و فرزندان تان شما را از یاد خدا باز ندارد.

«و اذکر ربّک فی نفسک تضرعا و خیفة»(1)

پروردگارت را بیاد بیاور از روی زاری و ترس.

«الذین یذکرون اللّه قیاما و قعودا و علی جنوبهم و یتفکّرون فی خلق السموات و الارض»(2)

کسانی که خداوند را به یاد می آورند در حالی که ایستاده نشسته و خوابیده اند و در خلقت آسمانها و زمین تفکر می کنند.

ص:85

عن الرسول اللّه صلی الله علیه و آله قال: ان الملائکة یمرّون علی حِلَق الذکر فیقومون علی رؤوسهم و یبکون لبکائهم و یؤمنون علی دعائهم فاذا صعدوا الی السماء یقول اللّه یا ملائکتی این کنتم و هو أعلم فیقولون یا ربّنا انّا حضرنا مجلساً من مجالس الذکر فرأینا اقواما یسبّحونک و یمجّدونک و یقدّسونک یخافون نارک فیقول اللّه سبحانه یا ملائکتی ازودها عنهم و اشهدکم انّی قد غفرت لهم و امنتهم ممّا یخافون فیقولون ربّنا انّ فیهم فلانا و انّه لم یذکرک فیقول سبحانه قد غفرت له بمجالسة لهم فانّ الذاکرین لا یشقی بهم جلیسهم؛ فرشتگان الهی بر حلقه هائی گرد هم نشسته و به ذکر خدا مشغولند گذر می کنند پس بالای سرشان می ایستند و به گریستن شان می گریند و به دعای شان آمین می گویند و آن گاه که به آسمان بر می گردند خداوند به آنها می گوید: ای فرشتگانم! کجا بودید _ با اینکه او داناتر است _ عرض می کنند: پروردگارا! ما در یکی از مجالس ذکر تو حاضر بودیم و گروه هائی را دیدیم که تو را تسبیح و تمجید و تقدیس می کنند و از آتش تو در هراس بودند. پس خدای سبحان می فرماید: آتش را از آنها کنار خواهم زد و شما را گواه می گیرم که عفوشان کردم و آنچه را که از آن می ترسند ایمنی بخشیدم. عرض می کنند: در بین آنان فلان کس بود که ذکر تو را بر زبان نداشت. پس خداوند می فرماید: آو را هم به سبب همنشینی اش با اینها بخشیدم زیرا کسانی که ذکر مرا بر زبان دارند کسی از همنشینی شان به سبب آنها بدبخت نخواهد گردید(1).

عن النبی صلی الله علیه و آله قال: ذکر اللّه علم الایمان و بُرء من النفاق من الشیطان و حرز من النار؛ یاد خدا نشانه ایمان و بیزاری از نفاق و دوروئی و حصاری است محکم در برابر شیطان و حافظی است از آتش(2).

عن النبی صلی الله علیه و آله قال: ما جلس قوم یذکرون اللّه الاّ ناداهم منادٍ من السماء قوموا فقد بُدّلت سیئاتکم حسنات و غفرت لکم جمیعا؛ هر گروهی برای یاد خدا در مجلسی بنشینند، فریادی از آسمان بلند می شود که برخیزید که گناهان تان بخشیده شده و تبدیل به حسنات

ص:86

گردید(1).

ص:87

و می گوید: «انسانم!» شیطان مرد را وسوسه می کند و تصمیم می گیرد که با زن عمل نامشروع انجام دهد. زن که از انگیزه مرد با اطلاع می شود مضطرب شده و از ترس شروع به لرزیدن می کند. مرد می پرسد: «تو را چه شده است که چنین مضطرب شده ای؟» زن پاسخ می دهد: «از او می ترسم» و با انگشت به آسمان اشاره می کند و می گوید: «قسم به عظمت خدا که تا به حال چنین گناهی مرتکب نشده ام. به خاطر خدا از من در گذر!» حالت پریشان زن در مرد راهزن یقظه و بیداریی پدید می آورد که باعث صرفنظر او از گناه می شود. می ایستد و با خود می گوید: «او تا به حال این گناه را انجام نداده و چنین ترسان است. چطور من مضطرب نباشم که او را به اکراه مجبور به این کار نموده ام. من سزاورتر به ترس و اضطراب هستم تا او».

خدا را در نظر آورد و همین یاد خدا او را از گناه نجات داد. برخاست و آن زن را به شهر خود رسانید و بازگشت. در راه برگشت با راهبی همسفر شد. از قضا هوا بسیار گرم بود و طاقت هر دوی آنها زائل شده بود. راهب به مرد راهزن می گوید: «ای مرد دعائی بکن تا خدا ابری را بر ما بفرستد تا از تابش آفتاب در امان باشیم».

مرد راهزن که خود را لایق نمی دید گفت: «من فکر نمی کنم که پیش خدا چنین آبروئی داشته باشم که بخواهم چنین جرأتی به خود بدهم» راهب گفت: «پس من دعا می کنم و تو آمین بگو». عابد مشغول دعا می شود و مرد نیز آمین می گوید پس از لحظه ای، ابری بالای سر آنها ظاهر شد و آنها شروع به حرکت کردند و ابر همچنان بالای سر آنها سایه انداخته بود و دنبال شان می آمد تا اینکه بر سر دو راهی رسیدند. از هم جدا شدند و هر یک راه خود

ص:88

را در پیش گرفتند اما مرد عابد با تعجب دید که ابر بالای سر مرد راهزن رفته و دنبال او می رود(1).

گر لذت ترک لذت بدانی

دگر لذت نفس لذت نخوانی

ص:89

ص:90

روز سوم آمد و باز تقاضای کمک کرد و گفت: دیگر کار از دستم خارج شده، کودکانم دارند از گرسنگی تلف می شوند من تقاضای تو را بر می آورم، اما به شرطی که کسی ما را نبیند. آن زن را به خانه بردم و در خانه را بستم و خواستم تا به وسوسه شیطانی ام جامه عمل بپوشانم که زن گفت: ای مرد! مگر قول نداده بودی که جائی این کار را بکنی که کسی ما نبیند. گفتم: چرا! اما اینجا که کسی نیست. گفت: اینجا پنج نفر دارند ما را می بینند اول خدا و بعد چهار فرشته مأمور که دو تا از آنها موکل اعمال توأند و دو تا موکل اعمال من. سخن آن زن در من اثر گذاشت و به یاد خدا افتادم. دست از او کشیدم و او را طعام دادم. آن زن نیز سر به جانب آسمان کرد و عرضه داشت: خدایا! این مرد آتش شهوت را بر خود سرد گردانید. آتش دنیا و آخرت را بر او سرد گردان. آنچه که تو الان می بینی به برکت دعای آن زن است»(1).

ص:91

شبی که از پاریس به سوی تهران می آمدند امام در طبقه بالای هواپیما نماز شب می خواندند و شما اگر امام را از نزدیک دیده باشید آثار اشک بر گونه های مبارک امام حکایت از شب زنده داری و گریه های نیمه شب وی دارد. بعضی از پاسداران در قم نقل می کردند که گاهی اوقات که امام برای تهجد بیدار می شدند، آنها را مورد نوازش و تفقد قرار می دادند»(1). شهید محراب مرحوم «صدوقی» می گوید:

«ما مسافرتهائی با امام کرده ایم. در مسافرت مشهد یک اخلاق پدرانه ای نسبت به ما مبذول می داشتند. وقتی از ارض اقدس بر می گشتیم، در بین راه، روسها برای بازرسی جلوی ماشین ما را گرفتند - در آن زمان قسمت هائی از ایران زیر نظر دولت های شوروی و آمریکا و انگلستان بود - همگی پیاده شدیم و چون امام از اول تکلیف، مراقب نماز شب بودند و این عمل، صد در صد از ایشان ترک نشده، بعد از پیاه شدن خواستند که نماز شب بخوانند. آنجا که وسط بیابان بود، آبی وجود نداشت. یک وقت نگاه کردیم که آبی جاری شد. ایشان آستین بالا زد و وضو گرفت. بعدا نفهمیدیم که تا ایشان نمازش تمام شد، آب بود یا نبود. بهر حال ما در آن سفر یک چنین کرامتی از ایشان دیدیم»(2).

ص:92

نماز شب را رها نمی کردند. مثل عمه سادات حضرت زینب که عصر روز دهم، حضرت آن قدر دنبال بچه ها دویده بود و از جان آنها و علی بن الحسین علیه السلام محافظت کرده بود که دیگر قدرت ایستاده نماز خواندن را نداشتند. صدا زد:

امشب نماز شبم را نشسته می خوانم

به یاد پهلوی زهرا شکسته می خوانم

بمیرم برای آن ساعتی که خیمه ها را آتش زدند. حضرت زینب بچه ها را در یک خیمه نیم سوخته ای جمع کردند. یکی از پایش خون می چکد یکی از گوشش خون می چکد، یکی صورتش نیلی شده، یکی بدنش کبود شده.

ای دل بشکسته زار و غمین

صحنه شام غریبان را ببین

دختری در بین صحرا می دود

گوئیا در کوچه زهرا می دود

آه می آید صدای اسب ها

کودکی در زیر پای اسب ها

دستهای بی حیا و بی شرف

کرده رخسار یتیمان را هدف

از میان آتشی افروخته

می رسد بوی شقایق سوخته

زینب کبری چه سازد ای خدا

یک طرف بیمار و یک سو بچه ها

باتن خسته کند راز و نیاز

روی خاکستر نشسته در نماز

با قنوت خسته اش غوغا کند

اقتدا بر مادرش زهرا کند

و سیعلم الذین ظلموا ای منقلب ینقلبون

ص:93

ص:94

آنان که کتاب را می خوانند و نماز بر پای می دارند و از آنچه که روزی آنها کردیم به صورت مخفی و آشکار انفاق می کنند امید به تجارتی دارند که هرگز تباه نمی شود.

«مثل الذین ینفقون اموالهم ابتغاء مرضات اللّه تثبیتا من انفسهم کمثل جنة بربوة اصابها وابل فاتت اکلها ضعفین»(1)

مثل کسانی که اموالشان را برای رضای خدا انفاق می کنند مانند بوستانی است که بر جائی بلند باشد که باران قطره بزرگ به او برسد و دو برابر ثمر بدهد.

«ما انفقتم من شی ء فهو یخلفه»(2)

هر چه را که انفاق می کنید خداوند آن را عوض می دهد.

«و یؤثرون علی انفسهم و لو کان بهم خصاصة»(3)

ایثار می کنند (مهاجرین را) اگر چه به آنها احتیاج داشته باشند.

«ان تخفوها و تؤتوها الفقراء فهو خیر لکم و یکفّر عنکم سیئاتکم و اللّه بما تعملون خبیر»(4)

اگر مخفیانه به فقرا انفاق کنید برای شما بهتر است و کفاره گناهان تان می گردد و خداوند به آنچه می کنید آگاه است.

«لا یستوی منکم مَن انفق قبل الفتح و قاتل اولئک اعظم درجة من الذین انفقوا من بعد»(5)

آنکه پیش از فتح انفاق نمود و کارزار کرد درجه اش بالاتر از کسی است که بعدا انفاق نمود.

ص:95

سودش برای او بیشتر از ضرری است که متوجه تو می گردد و اگر ضررش برای تو بیشتر از سودش برای اوست آن را به وی نبخش(1).

قالت فاطمة علیهاالسلام : حبّب الی من دیناکم ثلاث، تلاوه کتاب اللّه و نظر فی وجه رسول اللّه و انفاق فی سبیل اللّه؛ سه چیز را از دنیای شما دوست می دارم؛ تلاوت کتاب خدا، نگاه در صورت رسول خدا و انفاق در راه خدا(2).

عن علی بن ابیطالب علیه السلام انّه کان یقول: انّما المعروف زرع من انمی الزرع و کنز من افضل الکنوز فلا یزهدنّک فی المعروف کفر من کفره و لا جحود من حجده؛ کار نیک کِشتی است که از هر کشتی رشدش بیشتر و گنجی که از هر گنجی برتر است پس ناسپاسی و انکار مردم، شما را از نیکوکاری باز ندارد(3).

عن الصادق علیه السلام قال: لیس السخی البذر الذی ینفق ما له فی غیر حقه ولکنّه الذی یؤدی الی اللّه عزوجل ما فُرضَ علیه فی ماله من الزکوة و غیرها؛ انسان سخی آن اسراف کننده ای نیست که مالش را بیجا و در غیر حق مصرف نماید و لکن سخاوتمند آن کسی است که حقوق واجبه ای که خدا بر وی فرض کرده است از قبیل زکات و غیر آن را ادا نماید(4).

عن ابی جعفر علیه السلام قال: انّ البقاء المسلمین و بقاء الاسلام ان تصیر الاموال عند من یعرف فیها الحق و یصنع فیها المعروف و انّ من فناء المسلمین و فناء الاسلام ان تصیر الاموال عند من لا یعرف فیها الحق و لا یصنع فیها المعروف؛ امام باقر علیه السلام فرمود: بقاء اسلام و مسلمین به این است که اموال در دست کسانی باشد که حق را بشناسند و در راه درست به مصرف برسانند و همانا نابودی اسلام و مسلمین در این است که اموال در دست کسانی قرار

ص:96

گیرند که از حق بی اطلاع و اموال را در مصرف درست خرج نکنند(1).

عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله قال: الضّیف اذا دخل بیت مؤمن دخلت معه الف برکة و الف رحمة و یکتب اللّه تعالی لصاحب المنزل بکل لقمة یأکلها الضّیف حجة و عمرة؛ میهمان وقتی به خانه میزبان خود می رود همراه خود هزار برکت، هزار رحمت و بخشش خداوندی را به همراه می برد و خدا برای هر لقمه ای که میهمان می خورد یک حج و یک عمره برای میزبان خواهد نوشت(2).

عن العبد الصالح علیه السلام انه قال: اطعموا الطعام و افشوا السّلام و صلّوا و الناس نیام تدخلوا الجنة؛ امام کاظم علیه السلام فرمودند: اطعام دهید و سلام را انتشار دهید و آن گاه که مردم به خواب رفته اند نماز بخوانید تا به بهشت در آئید(3).

عن ابی المقدام عن ابی جعفر علیه السلام : یا ابا المقدام لانّ اطعم رجلا من شیعتی شبعةً احب الی من آن اطعم افقاً من الناس قال: قلت کم الافق؟ قال: ماة الف؛ اگر یکی از شیعیانم را به اندازه سیر شدن طعام دهم پیش من از اطعام افقی از مردم محبوب تر است. راوی گفت: عرض کردم افق چه تعداد است؟ فرمود: صد هزار(4).

عن النبی صلی الله علیه و آله قال: خلق اربعة لاربعة؛ المال للانفاق لا للامساک و العلم للعمل لا للمجادلة و العبد للتعبّد لا للتنعّم و الدنیا للعبرة لا للعمارة؛ خلقت چهار چیز برای چهار چیز است؛ ثروت برای بذل و انفاق نه برای بخل و امساک، علم برای عمل نه برای جدال کردن، عبد برای بندگی نه برای خوش گذرانی و دنیا برای پندگیری است نه برای عمران همیشگی(5).

عن امیرالمؤمنین علیه السلام قال: من افضل البرّ برّ الایتام؛ از برترین نیکیها، نیکی به یتیم است(6).

ص:97

عن امیرالمؤمنین علیه السلام قال: ظلم الیتامی و الایامی یُنزّل النقم و یسلب النعم اهلها؛ ظلم به یتیم باعث نزول عذاب و سلب نعمت از دارندگان آن می شود(1).

ص:98

ص:99

که بین پدر و پسر تساوی رفتار باشد. بنابراین من که پدر هستم دست پدر را شستم و تو که پسر هستی دست پسر را»(1).

ص:100

پیش گرفت. عبدالجبار با خود گفت که دنبال او بروم و ببینم که قضیه از چه قرار است.

دنبال زن رفت تا به خانه اش رسید. زن سریع وارد خانه شد. کودکانش خوشحال به طرف او دویدند و گفتند: «مادر! برای مان چه آورده ای که از گرسنگی هلاک شدیم» زن گفت: «دلبندانم! برای شما مرغی تهیه کرده ام الان برای شما بریان می کنم» عبدالجبار چون این سخن را شنید به شدت گریست و از همسایگان زن، احوال او را پرسید. گفتند: «او زن عبداللّه بن زید است که از علویان می باشد و شوهرش را حجاج ثقفی کشته و چند کودک یتیم دارد».

عبدالجبار با خود اندیشید درِ خانه را زد و آن هزار دینار را به آن زن بخشید و بازگشت و آن سال را به سقائی در کوفه مشغول گردید و به حج نرفت. وقتی که موسم حج به پایان رسید و کاروانیان از سفر خانه خدا بازگشتند، مردم به استقبال آنها شتافتند. عبدالجبار نیز رفت و چون نزدیک قافله رسید، دید غریبه ای جلوتر از همه می آید.

غریبه سلام می کند و می گوید: «ای عبدالجبار! از آن روزی که هزار درهم به من سپرده ای دنبال تو می گردم. بیا زر خودت را بگیر» و کیسه ای به عبدالجبار داد و ناپدید شد. عبدالجبار داخل کیسه را نگاه کرد و با تعجب فراوان دید که ده هزار دینار سرخ در کیسه است. ندائی از آسمان آمد که؛ «هزار دینار در راه ما بذل کردی و ما ده برابر به تو عطا نمودیم و فرشته ای را مأمور ساختیم تا از جانب تو هر سال تا آخر عمرت، حج به جا آورد و بدانی که ما اجر هیچ نیکوکاری را ضایع نمی سازیم»(1).

ص:101

یک درم کان دهی به درویشی

بهتر از گنجهای مدّخر است

هر چه دادی نصیب تو آن اس

و آن دگر قسمت کسی دگر است

ص:102

فرمود: «وقتی بر این بچه های یتیم وارد شدم دیدم که از گرسنگی گریه می کنند و گرد و غبار یتیمی بر روی آنها نشسته خواستم وقتی خارج شدم هم سیر شده باشند و هم گرد یتیمی و بی پدری را از چهره شان پاک گردانیده باشم»(1).

ص:103

روزی بینوائی به در خانه او رفت و از او چیزی خواست. شیخ چون پولی در بساط نداشت، بادیه مسی را برداشت و به او داد و گفت: «این را ببر و بفروش». دو سه روز بعد که اهل منزل متوجه شدند که بادیه نیست فریاد کردند که؛ «بادیه را دزد برده!». صدای آنان در کتابخانه به گوش شیخ رسید. فریاد بر آورد که؛ «دزد را متهم نکنید بادیه را من برده ام»(1).

ص:104

شب شوهر پیرزن به خیمه می آید و پیرزن جریان میهمانی را برای او تعریف می کند. مرد عصبانی می شود و فریاد می زند: «چرا تنها گوسفندی را که داشتیم برای شان کشتی؟».

زمان سپری شد و خشکسالی آمد. بادیه نشینان به شهر کوچ کردند پیرزن نیز به همراه شوهرش به مدینه آمد و چون کسبی نداشتند، از کوچه ها سرگین شتر جمع می کردند و می فروختند. روزی امام مجتبی علیه السلام کنار منزل خود ایستاده بودند که پیرزن از آنجا عبور کرد. حضرت او را شناخت و فرمود: «ای کنیز خدا! آیا مرا می شناسی؟» زن جواب منفی داد. حضرت فرمود: «من یکی از همان میهمانان تو هستم که فلان سال به خیمه ات آمدیم. نامم حسن بن علی است».

پیرزن خوشحال شد و گفت: «پدر و مادرم به فدایت! شما امام حسن بودید و من نشناختم». حضرت برای قدردانی از انفاق و میهمان نوازی پیرزن دستور داد که غلامش هزار گوسفند برای او بخرد و هزار دینار نیز به او بدهد و سپس او را نزد کریم دیگر مدینه، برادرش امام حسین علیه السلام فرستاد امام حسین علیه السلام نیز همان مقدار به او کرم فرمود و او را نزد عبداللّه بن جعفر فرستاد. عبداللّه نیز به امامان خود تأسی کرد و همان مبلغ به پیرزن بخشید(1).

ص:105

هم زخم مدینه به دل دارند و هم زخم مسجد کوفه. قربان آن دل مجروح شما بشویم آقا! قربان جگر سوخته و پاره پاره شما بشویم. فدای آن دلی که این همه مصیبت دید؛

آتش دل از رخم پیدا نبود

غصه های من یکی دو تا نبود

آن یکی می گفت با من این چنین

السلام یا مذل المؤمنین

روی منبر دور دورِ حضم بود

ناسزا گفتن به حیدر رسم بود

آقا مجبور بودند پائین منبر پیامبر بنشینند و معاویه ملعون بالای منبر برود و به علی ناسزا بگوید. حضرت کام باز نمی کرد و هیچ نمی گفت.

غصه ام سوزان تر از این حرف هاست

قصه اصلی ز بعد مصطفی است

ناگهان دل شوره بر جانم فتاد

گوئیا عالم ز حرکت ایستاد

ناگهان باب عداوت باز شد

کینه توزی با علی آغاز شد

وه که این بی حرمتی ها زود بود

مادرم در هاله ای از دود بود

باغبان بود و خزان باغ شد

میخ در کم کم ز آتش داغ شد

درب از جا کنده شد با یک لگد

مادرم در پشت فریاد زد

اشک باران بود چشم زینبین

غرق خون چشم من و چشم حسین

و سیعلم الذین ظلموا ای منقلب ینقلبون

ص:106

ص:107

آیا کسی که مرده بود پس آن را زنده نکردیم و او را نوری گردانیدیم که در مردم با آن راه می رفته مثل کسی است که در تاریکی است.

«و ما کان لیُضلّ قوما بعد اذ هدیهم حتی یبیّن لهم ما یتقون»(1)

خداوند کسی را که هدایت کرده است دوباره گمراه نمی کند تا اینکه برای آنها آنچه را باید پرهیز کنند بیان کند.

«من المؤمنون رجال صدقوا ما عاهدوا اللّه علیه فمنهم من قضی و نحبه و ما بدّلوا تبدیلا»(2)

از مؤمنان کسانی هستند که آنچه را با خدا پیمان بسته اند به انجام می رسانند پس از آنها کسی است که مدتش سر آمد و از آنها کسانی هست که منتظر هستند و تغییر ندادند، تغییر دادنی.

«و الذین آمنوا و عملوا الصالحات لنکفّرنّ عنهم سیئاتهم»(3)

گناهان آنان که ایمان آوردند و عمل صالح انجام دادند را می بخشیم.

«انّ الذین آمنوا و عملوا الصالحات یهدیهم ربهم باَیْمانهم»(4)

به درستی کسانی که ایمان آوردنده اند و عمل صالح انجام داده اند را خداوند به وسیله ایمان شان هدایت می کند.

ص:108

کنار زده شود باکی نداشته باشد در حالی که دنیایش سالم است نابود، و هر کس عیب خویش را نبیند در مقابل نفس خود شکست خواهد خورد(1).

عن امیرالمؤمنین علیه السلام قال: من کثرت فکره حسنت عاقبته؛ هر کس بیشتر تفکر کرد عاقبت به خیر شد(2).

عن امیرالمؤمنین علیه السلام قال: اذا قدمت الفکر فی جمیع افعالک حسنت عواقبک؛ هر گاه تفکر کردن را بر همه کارهایت مقدم کردی عاقبت تو نیکو خواهد شد(3).

عن امیرالمؤمنین علیه السلام قال: اطع العلم و اعص الجهل تفلح؛ از علم تبعیت کن و از نادانی دور باش تا رستگار شوی(4).

عن امیرالمؤمنین علیه السلام قال: المفلح من نهض بجناح او استسلم فاستراح؛ رستگار کسی است که به بالی پرواز کند یا اطاعت کند و راحتی یابد(5).

عن امیرالمؤمنین علیه السلام قال: احزم الناس من کان البصر و النظر الی العواقب شِعاره و دِثاره؛ دوراندیش ترین مردم کسی است که صبر کردن و تفکر کردن در عاقبت کار خود، شعار و دیدگاه او باشد(6).

عن امیرالمؤمنین علیه السلام قال: طاعة دواعی الشرور تفسد عواقب الامور؛ اطاعت از دعوت کنندگان به شر سبب عاقبت به شری می شود(7).

ص:109

عن امیرالمؤمنین علیه السلام قال: مکروه تحمد عاقبته خیر من محبوب تذمّ مغبته ؛ کاری که دوست نداشته شود و به خیر تمام گردد بهتر از آن کاری است که دوست داشت می شود اما عاقبت آن کار خیر نیست(1).

عن النبی صلی الله علیه و آله یقول اللّه تعالی: الشّیب نوری فلا یجمل بی ان احرق نوری بناری؛ پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله از قول خداوند متعال فرمودند: موی سپید نور من است و برای من زیبا نیست که نورم را با نارم بسوزانم(2).

عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله قال: لا یَتَمَنَّینَّ احدکم الموت فان هول المطلع شدید و ان من سعادة المرء ان یطول عمره و یرزقه اللّه الانابة؛ مبادا یکی از شما آرزوی مرگ کند زیرا هول مطلع که ترس از روز رستاخیز است و پس از مرگ برای انسان پدید می آید سخت است و همانا از نیک بختی آدمی است که عمرش دراز گردد و خدا به او توفیق توبه دهد(3).

ص:110

شخص هست که احتیاج به هدایت تو دارد. به جانب او برو و هر چه ستم و جفا از او دیدی به خاطر ما در گذر!». موسی علیه السلام خوشحال شده و با شتاب به سوی خانه او رفت. درب خانه او را زد و پیرمردی بیرون آمد که دویست سال بندگی فرعون را کرده بود و او را به خدائی قبول داشت. موسی علیه السلام او را به حق دعوت کرد اما او به موسی علیه السلام دشنام داد. تحمل کرد و گفت: «دویست سال فرعون را پرستیده ای و خدمت او را بجا آورده ای و حالا نه نعمت دنیا را داری و نه بهشت آخرت را، اگر کلمه توحید را بر زبان خود جاری کنی، هم نعمت دنیا را به دست خواهی آورد و هم پیروزی آخرت را». پیرمرد ساعتی تفکر کرد و دلش را مصفا گردانید و سینه اش را به هدایت منجلی ساخت و کلمه توحید را بر زبان آورد. در همین حال خطاب آمد که به پیرمرد بگو گنجی در آستانه درب خانه ات نهفته شده است، آن را بردار. پیرمرد زمین را کند و گنج را پیدا نمود و گفت: «ای موسی! من هنوز خدمت او را نکرده ام که این هدیه را برایم فرو فرستاده اما افسوس که عمر را ضایع کردم».

او از شوق موحد شدن روی به بازار نهاد و کلمه توحید را به زبان می آورد. خبر به فرعون رسید و دستور داد تا او را دستگیر نمایند و دیگ بزرگی بیاورند. به پیرمرد گفت: «دست از آئین موسی بردار و الا تو را در دیگ جوشان می اندازم». پیرمرد گفت: «بدنی که خدمت تو را کرده باشد بیشتر از این ارزش ندارد هر چه می خواهی بکن». خواستند تا او را در درون دیگ اندازند که جبرئیل نازل شد و او را گرفت و پیش موسی علیه السلام آورد. پیرمرد که شراب شوق الهی نوشیده بود مدام فریاد می زد: «ای مردم! فرعون را

ص:111

نپرستید. فقط خداوند رحمان و رحیم است که لایق پرستش می باشد». به او گفتند: «ای مرد! خاموش باش و الا تو را می کشند». او جواب می داد: «لا یجد المرء حلاوة الایمان حتی یأتیه البلاء فی کل مکان؛ مرد حلاوت ایمان را نمی چشد مگر اینکه هدف تیر بلا قرار گیرد».

ممکن نبود به هر زمانی

رنجی نرسد به جان عاشق

عاشق چو بیافت بوی معشوق

گردون نکشد کمان عاشق

وی را گرفتند و دوباره خواستند که در دیگ بیاندازند که جبرئیل او را نجات داد و پیش موسی علیه السلام برد. پیرمرد همچنان نعره می زد که؛ «فرعون را نپرستید که او لایق پرستش نیست». مجددا او را گرفتند که رو به موسی کرد و عرضه داشت: «ای کلیم خدا! باکی نیست که ما را به خاطر عشق به معشوق مان در دیگ بجوشانند». او را در دیگ جوشان انداختند و جان به جان تسلیم کرد. موسی علیه السلام گریست. خطاب آمد: «ای موسی! آسمان را نگاه کن». دید که درهای بهشت به روی او باز شده و حوری های بهشت از ورود او شادی می کنند(1).

ص:112

است» گفت: «نام این معبود که می گوئی چیست؟» گفتم: «هو الله الذی لا اله الا هو الملک القدوس السلام المؤمن المهیمن العزیز الجبار المتکبر». غلام با شنیدن این اسماء گریست و از من خواست تا اسلام را به او عرض کنم. قبول کردم و آئین اسلام را به او عرضه نمودم. در راه بازگشت با ما همسفر شد و همه روز را به عبادت مشغول گردید. چون شب شد و ما به سوی خوابگاه مان رفتیم، غلام با تعجب به ما نگریست و گفت: «ای قوم! مگر خدای شما خوابیده که شما می خواهید بخوابید؟» گفتم: «نه اصلا! لا تاخذه سنة و لا نوم» گفت: «چه بد بندگانی هستید شما! انصاف نیست که خواجه بیدار باشد و عبد بخوابد» و همه شب را در تضرع و زاری به درگاه خدا به سر برد و این کار را تا چند روز ادامه داد تا کم کم غلام ضعیف و بیمار شد و به حالت مرگ افتاد و بعد از مدتی از دنیا رفت. من مشغول تجهیز وی شدم و او را به خاک سپردم. شبْ هنگام در خواب او را دیدم که در بهشت داخل کاخی از یاقوت و بر تختی از زمرد سبز نشسته و هزار ملائکه اطراف او را گرفته اند و روی سیاه او مانند شب چهارده سفید و نورانی شده و این آیه را می خواند: «و الملائکة یدخلون علیهم من کل باب سلام علیکم بما صبرتم فنعم عقبی الدار» فرشتگان از هر دری که وارد می شوند به آنها می گویند سلام بر شما به خاطر صبر و استقامت تان پس چه نیکوست سرانجام آن سرا(1).

ص:113

«صفحه(1)» یک تعداد دزد و راهزن به قافله ما حمله کردند و هر چه داشتیم از ما ربودند. من یک جلد کتاب خطی داشتم که هنوز به چاپ نرسیده بود که آن هم همراه اثاثیه به یغما رفت. رفتم و به یکی از دزدها گفتم که کتابی در میان اثاثیه داشته ام که به درد شما نمی خورد و اگر ممکن است آن را به من برگردانید. دزد جواب داد: «ما رئیس داریم. باید به او بگوئی، من نمی توانم چنین کاری بکنم». نشانی او را گرفتم و سراغ رئیس دزدها رفتم. دیدم که پشت تپه ای یک سجاده انداخته و دارد نماز می خواند. تعجب کردم که در این بیابان چگونه کسی که کارش دزدی است این گونه با خدای خود خلوت کرده است.

جلو رفتم و گفتم: «در اثاثیه من کتابی خطی بوده که هنوز چاپ نشده است اگر اجازه می دهید آن کتاب را به من برگردانند» او نگاهی به من کرد و چون دید از اهل علم هستم، دستور داد که همه اموال را به کاروانیان باز گردانند. از او سؤال کردم که اگر دزد است و رهبری راهزنان را بر عهده دارد، دیگر این نماز در وسط بیابان چیست؟ جواب داد: «من رئیس دزدها هستم و همه رشته ها را بین خود و خدای خود گسسته ام غیر از یک رشته و آن نماز است و نگذاشتم که این یکی پاره شود».

اموال را باز شترها کردیم و کاروان حرکت کرد. چند سالی از قضیه گذشت و ما مجددا به عتبات عالیات سفر کردیم. روزی کنار ضریح مقدس امام حسین علیه السلام بودم که یک نفر به چشمم آشنا آمد اما هر چه فکر کردم او

ص:114

را نشناختم. او متوجه من شد و مرا صدا زد و گفت: «مرا می شناسی؟» به او گفتم: «چهره ات آشناست اما به خاطر نمی آورم» گفت: «من همان رئیس دزدها هستم که چند سال پیش جلوی قافله تان را گرفته بودیم» خیلی تعجب کردم. به من گفت: «همان یک رشته ای که آن روز بین من و خدا بود مرا از منجلاب بیرون کشید و سبب توبه من شد. همه اموال را رد مظالم دادم و از عمل خود برگشتم». و بدین ترتیب یک فرد دزد و راهزن این گونه به واسطه ذکر خدا عاقبت به خیر می شود(1).

ص:115

اخلاص این خاندان تبدیل شد. کار به جائی رسید که هر گاه اسم ارباب را می شنید بدون هیچ مقدمه ای اشکش جاری می شد. بالاخره رسول از دنیا رفت. یکی از وعاظ تراز اول تهران تماس می گیرد و منبر ختم او را عهده دار می شود. همه تعجب می کنند که ایشان را باید با چند واسطه دعوت کرد، چطور شد که خود پیش قدم شده است. واعظ می گوید: «من دیشب خواب رسول را دیدم که جنازه اش بر دوش چند زن است تعجب کردم زیرا خانواده او در آذربایجان هستند پس این زنها کی اند! ندا آمد که آن خانم که جلو می رود حضرت زهراست، دیگری حضرت زینب است دیگری،... این بود که افتخار برای خود دانستم که در ختم او مردم را موعظه کنم». هیئات نیز با هم مشاجره کردند برای اینکه چه کسی متولی دفن رسول بشود. این گونه فردی مشروب فروش با عاقبتی ثواب، رخ به نقاب خاک در می کشد(1).

ص:116

خرید».

نگاه آقا زهیر را از این رو به آن رو کرد. زهیر آخر عاقبت به خیر شد. حالا ما هم عرضه بداریم؛ آقاجان! امشب یک نگاه از آن نگاه هائی که به زهیر کردی به ما هم بکن. آقا! ما را هم بخر. آقا! حواله ما را جائی غیر از در خانه خودت مده. توفیق خدمت و نوکری را از ما نگیر.

خواجه دشوار پسند است و مرا روی سیاه

ترسم از نوکری خویش رهایم سازد

آقا! ما که از بچگی محبت شما را به دل داشتیم و عشق به شما را با شیر از مادر گرفتیم. ما را به خاطر غفلت و روسیاهی مان رد نکنید. زهیر عثمانی مسلک بوده اما امام حسین با یک نگاه با او کاری کرد که یکسره دلداده حسین شد. آتشی به جانش زد که این آتش تا لحظه ای که زهیر روی زمین افتاد، خاموش نشد. رفت و جنگ نمایانی کرد و صد و بیست نفر از دشمن را به هلاکت رساند اما بعد از ساعتی از صدر زین روی زمین افتاد. دارد با خودش نجوا می کند که؛ «آیا توانستم دیْنم را نسبت به حسین ادا کنم یا نه؟ آیا از خجالت زینب در آمدم یا نه؟» که ناگهان دید، یک دست مهربانی آمد و سرش را به دامان گرفت نگاه کرد دید نگاه مهربان آقا در چشمانش گره خورده که روحش به آسمان پر کشید.

در آن نفس که بمیرم در آرزوی تو باشم

بدان امید دهم جان که خاک کوی تو باشم

علی الصباح به قیامت که سر ز خاک بر آرم

به جستجوی تو خیزم به گفتگوی تو باشم

الا لعنة اللّه علی القوم الظالمین

ص:117

ص:118

ص:119

ص:120

یرزق الطیر تغدو خماصا و تروح بطانا؛ اگر آن طور که باید به خدا توکل می کردید همان گونه که به پرندگان روزی می دهد که صبح، گرسنه از لانه بیرون می روند و شبانگاه با شکم سیر بر می گردند به شما روزی می داد(1).

عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله قال: من انقطع الی اللّه کفاه اللّه کل مؤونه و رزقه من حیث لا یتحسب و من انقطع الی الدنیا وکله اللّه الیها؛ کسی که با بریدن امیدش از دیگران به خدا دل ببندد، خدا کفایت امور زندگیش را می کند و از جایی که به فکرش نمی رسد، روزیش را می رساند و آن کس که به دنیا دل ببندد، خدا کارش را به دنیا وا می گذارد(2).

عن الصادق علیه السلام عن ابیه عن آبائه عن النبی صلی الله علیه و آله قال: شعار المسلمین علی الصراط یوم القیامة لا اله الا اللّه و علی اللّه فلیتوکل المتوکلون؛ شعار مسلمانان در روز قیامت روی پل صراط لااله الااللّه و علی اللّه فلیتوکل المتوکلون می باشد(3).

عن امیرالمؤمنین علیه السلام انه مرّ یوما علی قوم فرآهم اصّحاء جالسین فی زاویة المسجد فقال علیه السلام : من انتم قالوا نحن المتوکلون قال علیه السلام : لا بل انتم المتأکّلون فان کنتم متوکلین فما بلغ بکم توکّلکم قالوا اذا وجدنا اکلنا و اذا فقدنا صبرنا قال علیه السلام : هکذا تفعل الکلاب عندنا قالوا فما نفعل قال کما نفعل قالوا کیف نفعل قال علیه السلام : اذا وجدنا بذلنا و اذا فقدنا شکرنا؛ امیرالمؤمنین علیه السلام روزی از کنار گروهی عبور کرد و دید که سالم و تندرست در گوشه ای از مجلس نشسته اند فرمود: شما کیستید؟ گفتند: ما توکل کنندگان هستیم. حضرت فرمود: بلکه شما خورندگان هستید و از کمک مردم استفاده می کنید. اگر متوکلید توکلتان شما را به کجا رسانیده است؟ گفتند: به آنجا که اگر بیابیم می خوریم و اگر نیابیم صبر می کنیم. حضرت فرمود: سگها هم چنین اند. گفتند: پس ما چه کنیم؟ حضرت فرمود: آن گونه که ما می کنیم گفتند: شما چه می کنید؟ گفت: هر گاه بیابیم می بخشیم و اگر نیابیم سپاس

ص:121

می گوئیم(1).

عن الصادق علیه السلام قال: من اعطی ثلاثا لا یمنع ثلاثا من اُعطی الدعاء اُعطی اجابة و من اعطی الشکر اعطی الزیاده و من اعطی التوکل اعطی الکفایة؛ هر کس سه چیز به او داده شود از سه چیز ممنوع نخواهد بود. آن کس که به او دعا کردن دادند، اجابت شدن هم دادند، آن کس که به او شکر کردن دادند به او افزونی نعمت هم دادند و آن کس که به او توکل دادند به او کفایت هم دادند(2).

لمّا اهمل الاعرابی بعیره و قال: توکلت علی اللّه قال له النبی صلی الله علیه و آله : اعقلها و توکّلْ؛ آن گاه که بادیه نشین شتر خود را رها کرد و گفت: توکل بر خدا، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: شتر را ببند و به خدا توکل کن (به وظیفه ای که داری عمل نما آن گاه توکل هم بکن)(3).

گفت پیغمبر به آواز بلند

با توکل زانوی اشتر ببند

گر توکل می کنی در کار خود

کشت کن پس تکیه بر جبار کن

ص:122

را اجاره کرده است. باید به خداوند متعال اعتماد و تکیه کرد و اطمینان داشت که او صلاح بنده اش را می خواهد.

ص:123

پایین رفته و امکان دسترسی به آن نیست. سر به جانب حضرت حق می کند و عرضه می دارد: «خداوندا! چطور آهوانی که هرگز عبادت تو را نکرده اند به راحتی از این چاه آب خورند اما آب چاه برای ما فرو نشسته است» آوازی آمد که؛ «اینها بر ما توکل کردند و احتیاج به طناب و دلو پیدا ننمودند و کار آنها را کفایت کردیم؛ من کان لنا کنا له»(1).

ص:124

آنها را به تو می دهم». غلام نانها را به مرد می دهد و از حضور حضرت مرخص می شود. از بازار عبور می کرد که دید کسی یک ماهی در دست دارد و می خواهد بفروشد ماهی را با یک قرص نان عوض می کند و به قرص دیگر نیز مقداری نمک می خرد و به منزل می آورد. ماهی را به عیال خود می دهد که آن را پاک کند اما ناگهان از شکم ماهی یک مرواید بزرگ خارج می شود. مرد بسیار خوشحال می شود و با آن قرضهای خود را می پردازد و دو نان حضرت سجاد را همان نیمه شب باز می گرداند و نتیجه توکل کردن بر خدا را می بیند(1).

ص:125

ص:126

کردم که می خواهند مرا بکشند ولی مجددا ماشین به جاده اصلی بازگشت. من در خود مراجعه کردم و دیدم که هیچ تغییری در من حاصل نشده است...

و یا در جریان حمله بسیار حساب شده عراق به ایران که در یک لحظه خبر می رسد فرودگاه های ایران بمباران شد، هزاران تانک و نفربر به همراه بیش از صد هزار نظامی از سراسر مرزها به ایران حمله کردند، اضطراب همه جا را فرا گرفت، واقعا لحظات غم آلودی بر همه مسئولین حکومت می کرد... امام ناگهان بر دریائی از شعله ها و احساسات و تزلزلها آب اطمینان و صبر می پاشد و به آرامی می گوید: دزدی آمد و سنگی انداخت و رفت»(1).

ص:127

_ نه! نمی توانم.

_ مافوق تو می تواند؟

_ نه!

_ مافوق ما فوق تو چطور؟ شاه مملکت چطور؟

_ نه! اینها هیچ کدام نمی توانند.

_ پس تو که به عجز خود و همه سران مملکت اقرار می کنی و به گدائی آنها اعتراف داری چگونه می خواهی نیازهای مرا بر آوری؟ من از افراد عاجز و ناتوان چون تو و سران مملکت چه بخواهم؟ برخیز و دیگر از این گونه حرف های شرک آمیز نزن! رئیس شهربانی خجلت زده شد برخاست و دانست که با این مجسمه توکل و توحید، نمی تواند طرف بشود»(1).

ص:128

هم بود که از بنی هاشم شهید شد. آخر تا وقتی که او زنده هست، کس دیگری نباید در عشقبازی پیشی بگیرد.

اما وقتی که می خواست به میدان برود، آقا مدام به قد و بالای علی نگاه می کند. چند قدم پشت سر علی راه می رود، محاسن سپیدش را در دست می گیرد و اشک از دیدگانش جاری می شود. سر به جانب آسمان بلند می کند؛ خدا اشبه الناس به رسولت را به سویت می آید.

امید اهل حرم ماه خیمه ها پسرم

مرا گذاشته ای می روی کجا پسرم

تو یوسف دل و جان هزار یعقوبی

مرو به جانب این گرگها پسرم

جنگ سختی با دشمن کرد و روی زمین افتاد، یک وقت آقا دید صدای علی اکبر می آید؛ «یا ابتا علیک منی السلام ». خدا می داند آقا خود را با چه حالی بالای سر علی رساند. اما وقتی رسید، دید چه بدنی فقطعوه اربا اربا

پسرم من پدر پیر توأم

پدر پیر و زمین گیر توأم

ای جگر گوشه من لب وا کن

شاد و خرسند دل بابا کن

بین چه سان است گرفتاری من

عمه ات آمده بر یاری من

و سیعلم الذین ظلموا ای منقلب ینقلبون

ص:129

ص:130

ص:131

برادران شان.

قال علی بن جعفر سمعتُ اباالحسن علیه السلام یقول: من اتاه اخوه المؤمن فی حاجةٍ فانّما هی رحمة من اللّه تبارک و تعالی ساقها الیه فان قبل ذلک فقد وصله بولایتنا و هو موصل بولایة اللّه و ان ردّه عن حاجة و هو یقدر علی قضائها سلّط اللّه علیه شجاعا من نار ینهشه فی قبره الی یوم القیامه؛ علی بن جعفر می گوید از امام کاظم علیه السلام شنیدم که گفت: هر کس برادر مؤمنش برای حاجتی نزد وی آید، باید گفت که آن رحمتی از جانب پروردگار است که به سوی آن سوق داده شده است پس اگر آن را پذیرفت و به حاجتش توجه نمود آن پذیرش باعث می گردد که به ولایت ما بپیوندد و کسی که به ولایت ما بپیوندد به ولایت خدا پیوسته و اگر حاجتش را رد کرد و می توانست آن را بر آورد خدا بر او ماری از آتش مسلط می کند که همواره تا روز قیامت او را در قبر بگزد(1).

عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله قال: من قضی اخاه المؤمن حاجة کان کمن عَبَد اللّه تسعة آلاف سنة صائماً نهاره و قائماً لیله؛ کسی که نیاز برادر مؤمن خود را برآورده سازد مانند کسی است که نه هزار سال خدا را عبادت کرده در حالی که روزها را روزه دار و شبها را نماز خوانده است(2).

عن داود الرقی عن ابی عبداللّه علیه السلام قال: انّ اللّه اذا انعم علی عبد نعمة صیّر حوائج الناس الیه فان قضاها من استخفاف منه اُسکِنَ الفردوس و انْ یقضها اُسکِنَ نار جهنم و نزع اللّه صالح ما اعطاه و لم ینل شفاعة رسول اللّه یوم القیامه؛ همانا خداوند آن گاه که نعمتی را بر بنده خویش ارزانی فرماید نیازمندی های مردم را به او قرار می دهد پس اگر نیاز آنان را با منت نگذاردن آن را برآورده سازد در بهشت سکونت داده می شود و اگر برآورده نساخت در دوزخ خواهد بود و خدا نعمت شایسته ای که به وی داده است را از او خواهد گرفت و به شفاعت پیامبر خدا در روز رستاخیز نائل نخواهد شد(3).

ص:132

عن ابی عبداللّه علیه السلام قال: من سعی لاخیه المؤمن فی حاجةٍ من حوائج الدنیا قضی اللّه عزوجل بها سبعین حاجةٍ من حوائج الاخرة ایسرها ان یزحزحه عن النار؛ هر کس در برآوردن حاجتی از حوائج دنیوی برادر مؤمن خویش کوشش نماید خدا هفتاد حاجت از حوائج آخرت که آسان ترین آن دور کردنش از آتش دوزخ است را برآورده خواهد ساخت(1).

عن حسین بن علی علیه السلام انّه قال: اعلموا انّ حوائج الناس الیکم من نعم اللّه علیکم فلا تَمَلّوا النعم فتتحوّل الی غیرکم؛ بدانید که نیازمندی های مردم به شما از نعمت های خدا بر شما به شمار می رود پس از آنها خسته نشوید که به دیگری منتقل می گردد(2).

ص:133

رفتن از جواب، به طبیب گفت: «من مسئول شراب داری سلطان بودم. روزی چند نفر از درباریان توطئه کردند که سلطان را بکشند و مرا فریفتند تا در شراب او زهر بریزم من نیز گول خوردم و این کار را انجام دادم اما او با اینکه می دانست اصلاً به روی من نیاورد بلکه هر روز بر احسان به من نیز افزود»(1).

ص:134

کاسه به اذن خدا پر از غذاست. صبح که شد برای نماز به مسجد رفتند. پیامبر صلی الله علیه و آله با مشاهده علی علیه السلام به شدت گریست و این آیه را تلاوت نمود:

«و یؤثرون علی انفسهم و لو کان بهم خصاصة»(1) یعنی ایثار می کنند و برادران دینی خود را بر خود مقدم می دارند اگر چه خودشان در مضیقه باشند(2).

ص:135

آمدند دیدند که دست حیوان شکسته. از غلام خود می پرسند: «چه کسی این کار را کرده؟» غلام می گوید: «من این کار را کردم». حضرت پرسید «چرا؟» گفت: «به خاطر اینکه تو را ناراحت کنم». حضرت تبسمی فرمود و گفت: «خوب حالا من هم تو را شادمان می کنم و خیر و احسانم را بر تو ارزانی می دارم» سپس غلام را بخشید و آزاد کرد(1).

ص:136

اگر سخنان تو درست باشد، از خدا می خواهم که مرا بیامرزد و اگر آنچه که به من نسبت دادی درست نبوده است خدا تو را بیامرزد و از گناه تو بگذرد».

آن مرد با دیدن گذشت و احسان حضرت، شرمنده شد و گفت: «یا بن رسول اللّه! هیچ یک از آن حرف هائی که زدم در شما نیست و من به داشتن آنها سزاوارترم»(1).

طریقت به جز خدمت خلق نیست

به تسبیح و سجاده و دلق نیست

ره نیکمردان آزاده گیر

چو استاده ای دست افتاده گیر

ص:137

برخاست و در حالی دامن خود را گرفته بود، در میان صفوف نمازگزاران گردش کرد و گفت: «هر کس ریش شیخ را دوست دارد به سید کمک بدهد». مردم که ناظر این صحنه بودند اطاعت نموده، دامن شیخ را پُر از پول کردند. سپس همه پولها را به آن سید تقدیم کرد(1).

کسی نیک بیند به هر دو سرای

که نیکی رساند به خلق خدای

خدا را بر آن بنده بخشایش است

که خلق از وجودش در آسایش است

ص:138

جگر اسب را می آورد. طبیب می گوید: «اسب چه رنگی بود؟» پسر جواب می دهد: «سفید!» طبیب بنا بر همان قصد قبلی خود می گوید: «اشتباه کردم جگر اسب سیاه برایش خوب است» و پسر می رود و از حضرت جگر اسب سیاه می گیرد. طبیب کار خود را تکرار کرده و همین طور جگر اسبهای مختلف را طلب می نمود تا اینکه به هفت اسب رسید. طبیب که کرم و احسان امام را می بیند تصمیم می گیرد به خانه حضرت برود. غلامان ایشان می خواهد که او را به اصطبل اسبها ببرند. طبیب بدن هفت اسب را مشاهده کرد سپس از آنها پرسید: «چرا سر این اسبها را بریده اید؟» آنها جواب دادند: «برای معالجه مادر یک طفل یتیم». طبیب متوجه اشتباه خود شده و منتظر شد تا امام بیرون آید. سپس روی پاهای حضرت افتاد و معذرت خواهی کرد.

حضرت از طبیب علت گرایش او را سؤال کرد. طبیب جواب داد: «بزرگواری و کرامت شما را که دیدم از اعتقاد خود به یزید دست برداشتم». حضرت فرمود: «اینها سهل است» و بعد دعا کرده و هر هفت اسب زنده شدند(1).

ص:139

بچه های پابرهنه را روی خارهای بیابان دنبال می کردند. حضرت زینب خدمت امام سجاد رسید؛ «آقا چه کنیم؟» آقا فرمود: «علیکن بالفرار». یتیمان امام حسین با چشم گریان هر کدام از طرفی فرار می کردند.

نوازش می کند دشمن یتیمان را به کعب نی

ز مستی بر رخ طفلان زند سیلی پی در پی

به پیش دیده طفلان عجب کوفی جفا کرده

سر از جسم عزیزان بنی هاشم جدا کرده

«حمید بن مسلم» یکی از سربازان دشمن است می گوید: «دیدم دامن یک دختر بچه ای آتش گرفته و از ترس فریاد می کشد و فرار می کند. رفتم به طرف دختر تا آتش را خاموش کنم، ترسید، فکر کرد می خواهم او را بزنم، دستانش را مقابل صورتش گرفت و گفت: «نزنی! من یتیم ام! من بابا ندارم!» آتش دامنش را که خاموش کردم پرسید: آیا در بساطت آب داری به من بدهی؟» مقداری آب داخل کاسه ای ریختم و به او دادم. آب را از دست من گرفت و به طرف گودال قتلگاه دوید؛ «آب آزاد شد بابا».

اگر زینب نبود آنجا همه از ناله می مردند

ز دست غیرت او بود که کمتر لطمه می خوردند

به زیر پای مرکب ها خدایا ردّ خون باشد

تمام دشت چون روی یتیمان لاله گون باشد

ص:140

کجائی ای حسین من عزیز تو ز پا افتاد

پس از تو معجر زنها به دست اشقیاء افتاد

و سیعلم الذین ظلموا ای منقلب ینقلبون

ص:141

روایات و احادیث بسیار به این صفت پسندیده توصیه شده است و کسی که فاقد این صفت می باشد در حقیقت ایمان ندارد.

ص:142

صلی الله علیه و آله به مردی که غسل را به گونه ای انجام می داد که مردم او را نمی دیدند نگاه نمود و فرمود: ای مردم همانا خدا شرم کردن و مستور نگه داشتن را از بندگان خویش دوست می دارد پس هر کدام از شما می خواهد غسل کند باید خود را از انظار مردم دور نگه دارد چه آنکه حیاء و شرم آرایش دهنده انسان است(1).

عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله قال: انّ الحیاء من الایمان و الایمان فی الجنة و انّ الفحش من البذاء و البذاء فی النار؛ همانا حیا از ایمان و ایمان در بهشت است و دشنام از بد زبانی و بدزبانی در آتش است(2).

عن ابی عبداللّه علیه السلام : اذا ارأیتم المرء لا یتسحیی ممّا قال و لا قیل له فاعلموا انّه لغیّةٍ او شرک من شیطان؛ هر گاه مردی را دیدید که از آنچه بگوید و یا درباره اش گفته می شود شرمی ندارد بدانید که یا از زنی ناپاک است و یا از شراکت شیطان با پدرش نطفه اش ریخته گردیده است(3).

عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله انّه قال: یا اباذر! اتُحبّ ان تدخل الجنة قلت نعم فداک ابی. قال: فاقصرْ من الامل و اجعل الموت نصب عینیک و استحی من اللّه حق الحیاء قلت: یا رسول اللّه کلّنا نستحی من اللّه قال: لیس کذلک الحیاء و لکن الحیاء من اللّه لا تنسی المقابر و البلی و الجوف و ما وعی و الرأس و ما حوی؛ ای اباذر! آیا دوست داری که داخل بهشت شوی؟ عرض کردم! بله پدرم به فدایت گفت: آرزوی خود را کوتاه و مرگ را در پیش چشمانت قرار ده و از خدا آن طور که باید شرم نما. عرض کردم: یا رسول اللّه! ما همه از خدا شرم می کنیم. فرمود: شرم کردن این گونه نیست و لکن شرم کردن از خدا این است که گورها و پوسیدن در آن را فراموش نکنی و در نظر داشته باشی که در درون قبرها چه خواهد گذشت و به سر و آنچه در

ص:143

آن است چه پیش خواهد آمد(1).

عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله قال: اذا اراد اللّه بعید خیراً الهاه عن محاسنه و جعل مساویه بین عینیه و کرّهه مجالس المعرضین عن ذکر اللّه و الحیاء خمسة انواع حیاء ذنب و حیاء تقصیر و حیاء کرامة و حیا حبّ و حیاء هیبةٍ و لکل واحد من ذلک اهل و لاهل مرتبة علی حدة؛ هر گاه خدا بخواهد به بنده ای نیکی رساند او را از خوبیهایش بی توجه می نماید و بدیهایش را همواره در جلوی چشمش قرار می دهد و او را از مجالسی که مردمان رو گردان از یاد خدا تشکیل می دهند بدبین می سازد و شرم پنج نوع است شرم در وقت گناه، شرم در هنگام تقصیر، شرم در هنگام کرم و جوانمردی، شرم در هنگام محبت و دوستی شرم در مقام شکوه و بزرگی و برای هر یک از اینها اهلی هست و هر اهلی یک مرتبه جداگانه دارد(2).

عن علی بن الحسین علیه السلام قال: اربع من کنّ فیه کمل اسلامه و مُحِصَّت ذنوبه و لقی ربّه و هو عنه راض وفاء لِلّه بما یجعل علی نفسه و صدق لسانه مع الناس و الاستحیاء من کل قبیح عند اللّه و عند الناس و حسن خلقه مع اهله؛ چهار خصلت است که در هر کس پدید آید اسلامش کامل و گناهانش زدوده می گردد و خدا را در حالی که وی خشنود است ملاقات خواهد کرد و آن خصلتها، عبارتند از وفا کردن به خاطر خدا در آنچه برای مردم بر ذمه گرفته است و به راستی با مردم سخن گفتن و شرم کردن از آنچه نزد خدا و مردم قبیح است و خوش رفتاری با خانواده خویش(3).

ص:144

آن شیر بریزند. اگر کسی این ظرف را در مغازه ببرد به او می گویند برو ظرف تمیز بیاور. زیرا شیر را باید در ظرف تمیز و عاری از هر آلودگی ریخت تا شیر را آلوده نکند و به همان پاکی خود باقی بماند.

ص:145

راستگو می شناسند. ای اعرابی! اسلام بیاور و در این مرام برادر ما باش». اعرابی غضبناک شد و سوسماری را که در آستین داشت بر زمین انداخت و گفت: «به تو ایمان نمی آورم مگر این حیوان به تو ایمان بیاورد».

سوسمار شروع کرد به دویدن حضرت به او فرمود: «بایست و شهادت بده!». سوسمار فوراً روی دو پای خود ایستاد و گفت: «من خدائی را می پرستم که دانه را شکافت و مخلوقات را آفرید و تو را جانشین خود گرانید». اعرابی با مشاهده این معجزه و عفت کلام ایشان در مقابل کسی که زبان به بدگوئی او گشوده است اسلام آورد و با قلبی آکنده از ایمان به سمت قبیله خود حرکت کرد(1).

ص:146

ترسان و لرزان از پشت در می گوید: «ای جوان چرا رهایم نمی کنی؟» جوان پاسخ می دهد: «چون عاشق تو شده ام» زن می پرسد: «عاشق چه شده ای؟ مگر از من چه دیده ای که عاشقم شده ای؟» جوان خیره پاسخ می دهد: «چشمان زیبایت را دیده ام» زن با شنیدن این سخن دست در حلقه چشمان خود فرو می کند و آن را از حدقه در آورد و داخل دستمالی می گذارد و به کنیز خود می گوید که آن را به جوان بدهد و گوید: «این همان چیزی است که عاشق آن شده ای! اما بدان که با این چشمان قرآن تلاوت می کردم و به درگاه خدا اشک می ریختم. حالا که نامحرم آن را دیده دیگر شایسته قرآن خواندن نیست». جوان دستمال را می گیرد و باز می کند و فریادی زده و از هوش می رود. بعد از مدتی به هوش می آید و معذرت خواهی کرده و با گریه و التماس می گوید: «من باعث کور شدن تو شدم! هرگز خود را نمی بخشم! ای زن مرا حلال کن تا خدا مرا ببخشد» زن می گوید: «اگر راست می گوئی و توبه کرده ای تو از خدا بخواه که آنها را به من باز گرداند». جوان چون توبه نصوح کرده بود دعا می کند و خدا چشمان زن را به او باز می گرداند و پاکدامنی زن سبب توبه نصوح جوان و بازگشت چشمان زن می گردد(1).

ص:147

به صاحبش برگرداند و بعد از مدتی صاحب آن را یافته و کیسه اش را به او می دهد. دوستانش به او گفتند که چرا آن کیسه قیمتی را برگردانیده است. دزد جواب می دهد: «صازسحب این مال عقیده داشته که آیه الکرسی مال را از شر دزدان در امان می دارد. من دزد مال هستم. اگر آن را به صاحبش برنمی گردانیدم صاحب آن در عقیده خود دچار خلل می شد که در این صورت من هم دزد مال می شدم و هم دزد دین»(1).

ص:148

داشتند و بعضی شبها را تا صبح در آنجا بیتوته کرده و عبادت می کردند و به شاگردان خود نیز این کار را توصیه می نمودند. ایشان دستور داده بودند که اگر در بین نماز و یا ذکر، برای شما پیشامدی رخ داد و صورت زیبائی را دیدید و یا بعضی دیگر از جهات عالم غیب را مشاهده کردید، توجه نکرده و دنبال عمل خود باشید.

علامه طباطبائی رحمه الله می فرمودند: «روزی من در مسجد کوفه نشسته و مشغول ذکر بودم و در آن بین یک حوریه بهشتی از طرف راست من آمد که یک جام شراب بهشتی در دست داشت و برای من آورده بود و خود را به من ارائه می نمود. همین که خواستم به او توجهی کنم ناگهان یاد حرف استاد افتادم و لذا چشم پوشیده و توجهی نکردم. آن حوریه برخاست و از طرف چپ من آمد و آن جام شراب را به من تعارف کرد. من نیز توجهی ننمودم و روی خود را برگرداندم. آن حوریه رنجیده شد و رفت. هر وقت آن منظره به یادم می افتد از رنجش آن حوریه متأثر می شوم»(1). روحیه عفت در آنها به حدی بوده که حتی از ملائکه هم چشم می پوشیدند.

ص:149

خاموش بودیم و جوابی نداشتیم. چون پراکنده شدیم، من به خانه مراجعت کردم و فاطمه علیهاالسلام را از سؤال رسول خدا صلی الله علیه و آله با خبر نمودم، گفت: «چرا نگفتی بهترین زینت برای زن این است که مرد نامحرم او را نبیند و او نیز مرد نامحرم را نبیند». حضرت می فرماید: «من به مسجد رفتم و رسول خدا را از سخن فاطمه آگاه نمودم و ایشان فرمودند: یا علی! تو که در نزد ما بودی چرا چیزی نگفتی؟ عرض کردم: یا رسول اللّه! از فاطمه شنیدم. ایشان فرمودند: فاطمه بعضة منی؛ فاطمه پاره تن من است»(1).

ص:150

صدا زد: علی جان! بگو بدانم مردم مدینه سلام به تو می کنند یا نه؟ آقا آهی کشید و فرمود: فاطمه جان! خبر نداری من سلام به آنها می کنم اما آنها جواب سلامم را نمی دهند.

گدائی را که تا دیروز می دادی تو نانش را

ببسته دست تو امروز گشته دشمن جانی

تو را خانه نشین کرد و مرا مهر خموشی زد

ز تو مهر خلافت را ربود و زد به پیشانی

و سیعلم الذین ظلموا ای منقلب ینقلبون

ص:151

طمأنینه خود را از دست ندهد و زبان خود و سایر اعضا را در اطاعت خود داشته باشد تا حرکات ناهنجاری در این مواقع از آن صادر نشود. صبر اقسام مختلفی دارد مانند صبر در غضب که «حلم»، صبر در جنگ «شجاعت»، صبر بر معصیت «عفت»، صبر در عبادت «طاعت» و صبر بر دنیا هم که «زهد» می باشد.

صبر تلخ آمد و لیکن عاقبت

میوه شیرین دهد پر منفعت

ص:152

پاداش صابرین را بهتر از آنچه که انجام داده اند می دهیم.

«و اصبر نفسک مع الذین یدعون ربّهم بالغداة و العشی یریدون وجهه و لا تعد عینیک عنهم ترید زینة الحیوة الدنیا»(1)

و با کسانی که صبح و شام پروردگارشان را می خوانند و رضای او را می طلبند شکیبائی کن و چشمانت را از آنان بر مگیر که زیور زندگی دنیا را خواهی.

ص:153

من ربّه عزوجل فقد عصاه؛ نشانه صابرین سه چیز است: اول: آن که کسل و بیحال نشود دوم: بی تابی نکند و سوم: اینکه به درگاه خداوند شکوه نداشته باشد. زیرا شخص بیحال حق را پایمال می کند و چون بی حوصله شد شاکر نخواهد بود و اگر لب به شکوه وا کرد از امر حق سرپیچی نموده و تسلیم امر خدا نشده است(1).

عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله قال: المؤمن الذی یخالط الناس و یصبر علی اذاهم اعظم اجراً من المؤمن الذی لا یخالطهم و لا یصبر علی اذاهم؛ شخص مؤمن کسی است که با مردم می آمیزد و آزار آنان را تحمل می کند و در پیشگاه الهی از آن مؤمنی که با مردم معاشرت و صبر بر اذیت آنها ندارد اجرش عظیم تر است(2).

عن ابی جعفر علیه السلام قال: الجنة محفوفة بالمکاره و الصبر فمن صبر علی المکاره فی الدنیا دخل الجنة و الجهنم محفوفة باللذّات و الشهوات فمن اعطی نفسها لذتها و شهوتها دخل النار؛ بهشت به ناخواسته ها و شکیبائی پوشیده شده است بنابراین هر کس در ناخواسته ها صبر و پایداری کند به بهشت در آید و دوزخ به لذت ها و هوسرانی ها پوشیده شده است. پس هر کس به خواسته ها و لذت های خویش تن در دهد به آتش دوزخ وارد می شود(3).

عن الصادق علیه السلام قال: مَن مرَضَ لیلة فَقِبلَها بقولبها کتب اللّه له عبادة ستین سنة قلت ما معنی قبولها قال لا یشکو ما اصابه فیها الی احد؛ هر کس یک شب را در بیماری به سر برد و آن بیماری را بپذیرد خدا برایش ثواب شصت سال عبادت می نویسد. راوی می گوید عرض کردم: پذیرش بیماری یک شب به چه معناست؟ فرمود: در آن شب هر چه به او رسید به کسی شکایت نکند(4).

ص:154

عن ابی عبداللّه علیه السلام قال: لو یعلم المؤمن ما له فی المصائب من الاجر لتمنّی ان یقرض بالمقاریض؛ اگر مؤمن می دانست که در مصائب چه اندازه اجر و پاداش برایش خواهد بود آرزو می کرد که بدنش را با قیچی بریده بریده کنند(1).

عن ابی عبداللّه علیه السلام قال: ان العبد لیکون له عند اللّه الدرجة لا یبلغها بعمله فیبتلیه اللّه فی جسده او یصاب فی ولده فانْ هو صبر بلغّه اللّه ایّاها؛ برای بنده مؤمن درجه ای نزد خدا خواهد بود که با انجام کارهای نیک به آن نخواهد رسید از این رو خدا او را به مصیبتی در بدن یا مال و فرزندانش گرفتار می کند و در این هنگام اگر صبر پیشه سازد خدا او را به آن درجه می رساند(2).

ص:155

خدا پیش می رفت. وقتی زن به میقات رسید و مشغول احرام شد، دزدان اموال او را بردند و وقتی به مکه رسید، عادت زنانگی برای زن پیش آمد.

زن آهی از دل کشید و عرضه داشت: «خدایا همه دار و ندارم در این سفر از دستم رفت اما من به شوق حرمت، خود را به اینجا رساندم اما حالا تو در را به رویم بسته ای!» در همین حین آوازی آمد که؛ «شاد باش که چندین هزار لبیک گو و حاجی مشغول ندا کردن هستند اما مناجات آنها به درگاه من نرسیده است و محل قبولی ندارند اما آهی که تو کشیدی به واسطه صبر در مصائب و بلایا باعث قبولی همه آن لبیک ها شد. ما رنج هیچ کس که عملش را نیکو کند ضایع نمی کنیم؛

«انا لا نضیع اجر من احسن عملا»(1)

هر که در این بزم مقرب تر است

جام بلا بیشترش می دهند

ص:156

عافیت را نمی خواهم و اگر در آفتاب باشم سایه را طلب نمی کنم و به هر چه که او خواسته تن در می دهم و بر خواسته خدا چیزی نمی افزایم».

عابد گفت: «آری! هم چنین است که خدا به داود می فرماید: دوستان مرا با اندوه چکار؟ چرا که اندوه دنیا شیرینی مناجات با من را از بین می برد. دوستان من در دنیا دل نبسته اند و همه امورشان را به من واگذار نموده و به امر من راضی هستند»(1).

غم و شادمانی به سر می رود

به مرگ این درد از سر به در می رود

غم از گردش روزگاران مدار

که بی ما بسی بگذرد روزگار

ص:157

می آید و به پیرزن می گوید: «این شتر مال شماست؟» پیرزن جواب می دهد: «بله!» شتر سوار می گوید: «این شتر را در بیابان یافتم در حالی که صاحبش را بر زمین زده و آن را از بین برده بود». زن ناراحت می شود اما چون مهمان داشت ناراحتی خود را بروز نمی دهد. میهمانان متوجه قضیه می شوند. پیرزن می پرسد: «حال که اطلاع پیدا کردید بگوئید که آیاتی از قرآن را از بر دارید؟» پاسخ می دهند: «آری» پیرزن می گوید: «پس برای تسلای خاطر من مقداری قرآن بخوانید». میهمانان با مشاهده حالت زن این آیه را خواندند:

«و بشر الصابرین الذین اذا اصابتهم مصیبة قالوا انا للّه و انا لیه راجعون»

زن ناگهان متحیر شده و پرسید: «آیا به راستی این آیه ای از قرآن بود؟» آنها جواب دادند: «آری!». پیرزن و دست به آسمان بلند کرد و گفت: «خدایا! من همان طوری عمل کردم که تو فرموده بودی. حالا تو نیز به وعده ات عمل کن و اگر قرار است کسی جاودانی بشود او را نگهداری کن». میهمانان فکر کردند که زن در مورد پسر خودش دعا می کند اما زن در آخر دعایش گفت: «اگر بناست کسی جاودان بماند وجود نازنین پیامبر را برای امتش حفظ و حراست کن»(1).

روی خود گر ترش سازی از بلا

خویش را از صابران مشمر هلا!

در بلا وقتی که صابر نیستی

نزد اهل صدق شاکر نیستی

ص:158

بی شکایت صبر تو باشد جمیل

با کسی کم کن شکایت ای خلیل!

گر همه جنبش به فرمان باشدت

حرمت از خدمت فراوان باشدت

ص:159

به دشنام و ناسزا به حضرت گشوده بود. حضرت سکوت کردند تا او هر چه می خواست به امام گفت. سپس حضرت با تبسم به او فرمود: «فکر کنم اشتباهی رخ داده است. اجازه بده تو را خشنود سازم. هر چه تقاضا کنی به تو می بخشم، اگر راه را گم کرده ای به تو نشان دهم اگر گرسنه ای تو را سیر کنم، اگر لباس نداری به تو جامه ای بدهم، اگر فقیری هزینه زندگی ات را بپردازم اگر جائی نداری به تو مسکن بدهم. بهتر است با همسفران خود به منزل من بیائید زیرا همه گونه امکانات پذیرائی از شما را دارم».

مرد شامی از این سخنان به زانو در آمد و اشک شرمساری بر گونه هایش لغزید و از ته دل به امامت حضرت گواهی داد و گفت: «تا به حال شما و پدرتان را در اثر تبلیغات سوء معاویه ناپسند می شناختم اما الان قلبی دارم آکنده از محبت تو و پدرت. و حقا کسی جز شما لایق این مقام نیست»(1).

ص:160

احمد و آقای رفسنجانی فردای آن روز بیایند و خبر را به نحوی به اطلاع ایشان برسانند. به خانواده هم سفارش شد که رادیو را از اتاق امام بردارند. اما قبل از اینکه خانواده رادیو را بردارند امام می فرمایند: رادیو را بگذارید در جای خود، من جریان را از رادیوهای خارجی شنیده ام. و با استواری روحیه در مورد این ضایقه بزرگ به آقای رفسنجانی می فرمایند: تقارب آجال شده است یعنی خداوند اجلها را نزدیک کرده است»(1).

ص:161

فقط غصه و اندوه است. خدا چه دلی به زینب داده بود که این قدر محکم ایستاد و از ولایت پاسداری کرد.

قیامت کرده ای در استقامت

پناه آورده بر صبرت «امامت»

چو در دامان مقتل پا نهادی

امام صابران را صبر دادی

اگر گامی به ره وامانده بودی

و گر یک لحظه از پا مانده بودی

شرف، مردمی، شهامت، کشته می شد

امام ات نه، «امامت» کشته می شد

بجز تو ای ز جام گریه سرمست

که قربانی گرفته بر سر دست؟

آه... امان از آن لحظه ای که آمد داخل گودی قتلگاه دست بُرد زیر بدن، صدا زد: «اللهم تقبل منا قلیل القربان»

تو در دریای خون خورشید جستی

تو گل را با گلاب اشک شستی

تو آیات صبوری آفریدی

ز قرآن پاره ها گلبوسه چیدی

تو که قلبت ز خون بحری دگر بود

ز قرآن پاره هایت پاره تر بود

ص:162

حسین آماده بهر جانفشانی

تو را فرموده ای زهرای ثانی!

که ای از خود تهی از عشق سرشار

مرا هم در نماز شب بیاد آر

صلوة اللیل را بنشسته خواندی

خدا را از درون خسته خواندی

به خون شستید یک رنگ و یک دل

«حسین از تیغ کین تو چوب محمل»

به پاس عهد یکرنگی که بستی

جبین از چوبه محمل شکستی

به وقت راه رفتن پای تا سر

تو زهرا بودی و زهرا محمّد

و سیعلم الذین ظلموا ای منقلب ینقلبون

ص:163

ص:164

رحمتم همه چیز را فرا گرفته و به زودی برای کسانی که تقوی پیشه سازند و زکات بدهند و به نشانه های ما ایمان آورند مشمول می سازم.

«کتب ربّکم علی نفسه الرحمة انّه مَن عمل منکم سوءً بجهالة ثم تاب من بعده و اَصلَحَ فانّه غفور رحیم»(1)

پروردگارتان رحمت و مهربانی را بر خود واجب کرده که هر کس از شما به نادانی کار بدی کند و آن گاه توبه نماید و به صلاح آید خدا بخشنده و مهربان است.

«قل یا عبادی الذین اسرفوا علی انفسهم لا تقنطوا من رحمة اللّه ان اللّه یغفر الذنوب جمیعا انه هو الغفور الرحیم»(2)

بگو ای بندگان من که بر خود زیاده روی روا داشته اید از رحمت خدا ناامید نشوید خدا همه گناهان تان را آمرزیده و بخشنده مهربان است.

«و ما من دابة الا علی اللّه رزقها»(3)

و هیچ جنبنده ای نیست مگر اینکه روزی اش با خداست.

«من یتق الله یجعل له مخرجا و یرزقه من حیث لا یحتسب»(4)

هر کس پرهیزگاری کند خدا برای او راه بیرون شدنی قرار می دهد و از جائی که حسابش را نمی کند به او روزی می رساند.

ص:165

پیامبر در روز رستاخیز چه کسی حساب خلق را محاسبه می کند فرمود: خدای بزرگ. اعرابی گفت: به پروردگار کعبه نجات یافتم. پیامبر فرمود: چگونه؟ عرض کرد: زیرا کسی که کریم است وقتی که بر انتقام قدرت پیدا کند عفو می نماید(1).

عن ابی جعفر علیه السلام قال: ما من عبد یخطی خطوات فی طاعة اللّه الا رفع اللّه له بکل خطوة درجة و حَطَّ عنه بها سیئة؛ بنده ای نیست در راه خدا فرمان برداری خدا گامی بردارد مگر آن که خدا در مقابل هر گامی گناهی را از روی برطرف نماید و درجه ای برایش بالا برد(2).

عن الصادق علیه السلام قال: العفو عند القدرة من سنن المرسلین و اسرار المتقین و تفسیر العفو ان لا تلزم صاحبک فیما اجرم ظاهراً و تنسی من الاصل ما اُصِبتَ منه باطنا و تزید علی الاحسان احسانا و لن تجد الی ذلک سبیلا الا من قد عفا اللّه و غفر له ما تقدّم من ذنبه و ما تأخّر عنه و زیّنه بکرامة و البَسَه من نور بهائه لانّ العفو و الغفران صفة من الصفات اللّه تعالی فی اسرار اصفیائه؛ عفو از شیوه های پیامبران مرسل و از رازهای مردم پرهیزگار است و معنای واقعی عفو آن است که در ظاهر کاری که طرفت مرتکب شده است به رویش نیاوری و عملی از خود نشان ندهی و در باطن هر کار خلافی را که از او به تو رسیده فراموش کنی و بر احسان خویش نسبت به وی بیافزائی و کسی بر این کار موفق نمی شود مگر آن کس که خدا او را در مورد عفو خویش قرار می دهد و گناهانش را چه گذشته و چه آینده ای بر او می بخشد و به بزرگی و کرامت خویش مزیّن می سازد و از نور خویش بر تنش می پوشد زیرا بخشش صفتی است از صفات خدای بزرگ که در دورن برگزیدگان خود قرار داده است(3).

عن ابی عبداللّه علیه السلام ان اللّه قسّم الارزاق بین عباده و فضّل فضلاً کثیراً لم یقسّمه بین احد قال اللّه و اسئلوا اللّه من فضله؛ همانا خدا روزی ها را بین بندگان خویش بخش نموده و مقدار فراوانی که بین هیچ کس تقسیم نفرموده را باقی گذاشته و گفته است از فضل خدا (آنچه

ص:166

تقسیم نشده) درخواست کنید(1).

عن ابی عبداللّه علیه السلام قال: ان اللّه عزوجل خلق الخلق و خلق معهم ارزاقهم حلالاً طیباً؛ خدای بزرگ آفریدگان را خلق و روزی مورد نیازشان را با خودشان خلق نموده است از حلال و پاک(2).

عن ابی عبداللّه علیه السلام قال: انّ اللّه وسّع ارزاق الحُمَقی لیعتبر العقلاء و یعلموا انّ الدنیا لیس ینال ما فیها بعمل و لا حیله؛ خداوند روزی مردمان احمق را وسعت داده تا خردمندان پند گیرند (که روزی دست خداست) و در دنیا چیزی با کار و چاره اندیشی (بی خواست خدا) به دست نخواهد آمد(3).

عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله قال: انّ الرزق ینزل من السماء الی الارض علی عدد قطر المطر الی کل نفس بما قُدّر لها و لکن الله فضولٌ ما سئلوا اللّه من فضله؛ خداوند روزی هر کس را با عدد قطرات باران به سویش فرو می فرستد به همان اندازه که مقرر شده است و لکن بخشایش خدا بر بندگان زیاد است پس باید از او در خواست کرد (تا افزایش دهد)(4).

قال ابو عبداللّه علیه السلام : ما سدّ علی مؤمن باب رزق الاّ فتح اللّه له ما هو فیه منه؛ به روی مؤمن دری از روزی بسته نمی شود مگر آن که خدا دری را بهتر از آن را به رویش خواهد گشود(5).

عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله قال: ان اللّه تعالی خلق خلقه و قسم لهم ارزاقهم من حلّها و عرض لهم بالحرام فمن انتهک حراماً نقص له من الحلال بقدر ما انتهک من الحرام و حوسب به؛

ص:167

خدای بزرگ آفریدگان را خلق نمود و روزی شان را از حلال مقدر فرمود و حرام را در دسترس شان قرار داد پس هر کس روزی را از حرام طلب نماید به همان اندازه که از حرام به دستش آمده از روزی حلال او کاسته خواهد شد و سرانجام از او بازخواست می شود(1).

ص:168

داخل آب شد. خطاب آمد: «ای سوی موسی عصایت را به دریا بزن تا راهی برایت باز شود» موسی عصایش را به آب زد و راهی برای او باز شد و دنبال قورباغه را گرفت که ببیند کجا می رود. قورباغه با سرعت به وسط دریا رفت تا به سنگ بزرگی رسید که زیر آن سوراخی بود. از درون سوراخ جانور کوچکی بیرون آمد و طعمه را از دهان قورباغه گرفت و داخل سوراخ برد. موسی عصایش را به سنگ زد و سنگ به اذن خدا دو نیم شد. وسط سنگ کرمی را دید که آن طعمه را در دهان گرفته و مشغول خوردن است. سپس موسی علیه السلام گفت: «خدایا کسی که تو را شناخت دیگر چرا برای روزی اش غصّه بخورد؟»(1).

از در بخشندگی و بنده نوازی

مرغ هوا را نصیب و ماهی دریا

ص:169

از اولیای خداست» مالک متحیر می شود و زود استغفار می نماید و در همان ساعت در خانه جوان می رود. وقتی که در خانه را می کوبد، جوان با اضطراب در را باز می کند و می پندارد که آمده اند تا او را از خانه اش بیرون کنند و شروع کرد به معذرت خواهی کردن. مالک گفت: «نترس! آمده ام که من از تو معذرت بخواهم» و جوان را از آنچه شنیده بود بااطلاع ساخت. جوان به گریه افتاد و گفت: «چطور خدای من این قدر مهربان است و با فرد بی سروپائی مثل من این گونه رفتار می کند» و همانجا توبه کرد و مسیر زندگی را با همان یک جمله که شنید تغییر داد. بعد از آن دیگر کسی او را نمی بیند تا اینکه مالک به حج می رود. مشغول طواف بود که چهره زار و نحیف جوان را دید که پرده خانه خدا را گرفته و جان داده است(1).

ص:170

و مشغول به دعا شدند. اما بعد از مدت طولانی دعا و استغفار، قطره آبی از آسمان نیامد و هر چه دعا کردند افاقه ننمود. موسی علیه السلام از خدا سؤال کرد که دلیل اینکه مناجات ما قبول نمی شود چیست؟ خطاب آمد: «در جمع شما جوان گناهکاری هست که مانع بالا رفتن دعای شما می شود». موسی علیه السلام رو کرد به جماعت و قضیه را اطلاع داد و گفت: «آن جوان گناهکار که خودش می داند از جمع ما بیرون برود». در همین اثنا آسمان شروع به باریدن کرد. موسی علیه السلام تعجب نمود و عرضه داشت: «بار خدایا! مگر نفرمودی که در بین ما جوانی مانع استجابت دعاست؟ او که هنوز از بین ما بیرون نرفته است» خطاب رسید: «ای موسی! وقتی تو با جمع این سخنان را گفتی، آن جوان شرمنده شد که در میان جمع بلند شود و آنجا را ترک کند. ما طاقت شرمندگی بندگان خود را نداریم و به همین دلیل گناهانش را تبدیل به حسنات کردیم و این باران حاصل آه آن جوان است نه مناجات این جمع».

ص:171

شود.

روز که به نیمه رسید جوان هوش به سرش برگشته و بیدار می شود و چون چشمش به ذوالنون می افتد خجالت کشیده و معذرت خواهی می کند. او جوان را از جریان مطلع می سازد و جوان به گریه می افتد و می گوید: « شرم باد من روسیاهی را که چنین خدای کریم و بنده نوازی دارم». ذوالنون می پرسد: «چه عمل نیکی انجام داده ای که خدا تو را از اولیاء خود خوانده؟» جوان جواب می دهد: «هیچ عملی که درخور لطف و احسان او باشد انجام نداده ام فقط امروز وقتی که می خواستم شراب بخورم مادرم به من گفت که آب برای وضویش ببرم و بی درنگ مبادرت به آن ورزیدم. وقتی هم به طرف شراب خانه می آمدم عالمی از من خواست تا به او کمک کنم تا سوار مرکبش شود و من رکابش را گرفتم و چند قدمی به احترام او در رکابش رفتم و قبل از اینکه سکه های خود را به شراب فروش بدهم سائلی از من کمک خواست و من یک سکه به او دادم. غیر از این هیچ عمل ثوابی انجام نداده ام».

ذوالنون به او گفت:« خدای کریم به خاطر همین سه چیز به تو این لطف را کرده است». جوان گریبان چاک می زند و راه صحرا را در پیش می گیرد و کار به جایی می رسد که جوان از عرفای عصر خود شده و مرض های ده ساله را شفا می داد(1).

ص:172

آیه اللّه هُمائی) که از آنجا رد می شد پرسید: «تعمیرگاه تار کجاست؟» ایشان آدرس را به او می دهند و به او این می گویند: «اگر تارت خواب شده آنجا درست می کنند اما اگر دلت خواب شده باشد کجا می بری تعمیر کنی؟» این کلام در او اثر ژرفی گذاشت و خداوند به او نظر لطفی کرده و یقظه روحی به او دست می دهد و همانجا می ماند تا به یکی از علما و بزرگان معرفت تبدیل می شود.

چو سرّ رخش دلربائی می کند

یکی تار زن را خدائی کند

ص:173

قتلگاهت می شود آغوش من

و سیعلم الذین ظلموا ای منقلب ینقلبون

ص:174

ز خاک آفریدت خداوند پاک

پس ای بنده افتادگی کن چو خاک

تواضع سر رفعت افرازدت

تکبر به خاک اندر اندازدت

به عزت هر آن کو فروتر نشست

به خواری نیفتد ز بالا و پست

ص:175

بال خویش را بر مؤمنین بگستر (تواضع کن).

ص:176

من اخلاق الانبیاء و الکبْر من اخلاق الکفار و فراعنه؛ هر کس که نعمتی داشته باشد مورد حسد واقع می شود جز آن کس که نعمت تواضع دارد. فروتنی از اخلاق انبیاء و تکبّر از اخلاق کفار و فرعون هاست(1).

عن علی بن ابی طالب علیه السلام قال: عجبت للمتکبر الذی کان بالامس نطفة فیکون فی غدٍ جیفه؛ در شگفتم از کسی که تکبر می ورزد در حالی که دیروز نطفه ای بود و فردا جنازه بدبوئی است.

عن الباقر علیه السلام انّه قال: ایاک و الکبرْ فانّه داعیة المقت و من بابه تدخل النقم علی صاحبه و ما اقلّ مقامه عنده و اسرع زواله عنه؛ بپرهیز از تکبر و خودبینی زیرا تکبر مردم را به دشمنی با متکبر می خواند و از در آن کیفر الهی به وی داخل می گردد. چقدر مدتش کم و زوالش سریع خواهد بود(2).

قال الصادق علیه السلام : یا هشام انّ الزرع ینبت فی السهل و لا ینُبتُ فی الصفا فکذلک الحکمة تعمُرُ فی قلب المتواضع و لا تعمر فی قلب المتکبر الجبّار لان اللّه تعالی جعل التواضع آلة العقل و جعل التکبر من آلة ألم تعلم انّ من شمخ الی السقف برأسه شجَّه و من خَفَضَ رأسه استظلّ تحته فکذلک مَن لم یتواضع للّه خفضه رفعه و من تواضع لله رفعه اللّه؛ ای هشام! رویش گیاهان در زمین نرم و مساعد است نه سخت و رویش شجره حکمت نیز در جان شخص متواضع است نه سخت دل و متکبر چه آنکه پروردگار تواضع را ابزاری در خدمت عقل قرار داده کما آنکه تکبر در خدمت جهل و نادانی. آیا ندیدی کسی که سرش را به شدت بالا می برد به سقف خورده و می شکند ولی اگر فرود آرد از لذت سایه سقف بهره مند می شود؟ حال تواضع نیز چنین است هر کس تکبر کند می شکند و چون در پیشگاه حق فروتنی نماید سربلند می شود(3).

ص:177

ص:178

کسانی که مرا می شناختند به مسافرت رفتم. آنها به خاطر احترام به رسول خدا، مرا احترام می کردند به حدی که سزاوار آن نبودم پس ترسیدم خود را به شما معرفی کنم و شما هم با من چنین رفتاری داشته باشید»(1).

ص:179

از آن مرکب تو است نه برای خودت. حالا تو چه داری که بخواهی به آن تکبر کنی و فخرفروشی نمائی؟»(1).

ص:180

می آمدند و اعتراض می کردند. حضرت فرمودند: «در این کار چند فایده است. یکی اینکه مؤمنین به من اقتدا می کنند و رفتارشان را مانند من می سازند و دیگر اینکه دل خود را خاشع ساخته و از تکبر دوری می نمایم»(1).

روزی آن حضرت یک درهم گوشت خریده و آن را گوشه عبای خود گرفته بود و به خانه می برد. یکی از اصحاب ایشان را دید و خواست که به عنوان کمک آن را گرفته و به خانه حضرت ببرد. اما حضرت می فرمود: «صاحب عیال سزاوارتر است که آن را ببرد» و می فرمودند: «حمل کردن چیزی و به خانه بردن آن به جهت عیال و فرزندان، از کمال و مردی چیزی کم نمی کند»(2).

ص:181

ص:182

علیه السلام گام بردارند و یا جائی که آنها نشسته اند ایشان بنشینند و یا حتی برادران معصوم خود را به اسم صدا زده باشند. فقط یک جا برادر خود را به اسم صدا زدند آن هم وقتی که آقا بدن غرق به خون ایشان را دیدند. عباس معذب بود که این مشک را به خیمه برساند اما وقتی آب از دست رفت که دیگر دستی باقی نبود. عباس هنوز امید دارد که آب را به خیمه برساند اما وقتی از رفتن به خیمه ها ناامید شد که تیری آمد و مشک عباس را درید. همین طور آرام آرام خالی شدن آب تماشا می کند و علی اصغر را به یاد می آورد.

ای مشک تو لا اقل وفا داری کن

من دست ندارم تو مرا یاری کن

من وعده آب تو به اصغر دادم

یک جرعه برای او نگه داری کن

اما می خواهد برگردد به خیمه ولی با چه روئی. صدا زد:

چشم ام از آب پر و مشک من آب تهی ست

جگرم غرقه به خون و تنم از تاب تهی است

به روی اسب قیامم به روی خاک سجود

این نماز ره عشق است ز آداب تهی است

جان من می برد آبی که از این مشک چکد

کشتی ام غرق در آبی است که ز گرداب تهی است

هر چه بخت من سر گشته به خواب است حسین

ص:183

دیده اصغر لب تشنه ات از خواب تهی است

دست و مشک و علم ام لازمه هر سقاست

دست عباس تو از این همه اسباب تهی است

مشک هم اشک به بی دستی من می ریزد

بی بب نیست اگر مشک از آب تهی است

و سیعلم الذین ظلموا ای منقلب ینقلبون

ص:184

به چهره عالم و انسان صالح عبادت نیز محسوب می شود.

ص:185

عن امیرالمؤمنین علیه السلام قال: جالس الحکماء و یکمل عقلک و تشرف نفسک ینتفِ عنک جهلک؛ با حکماء همنشینی کن تا عقلت کامل، نفست شریف، جهلت دور گردد(1).

عن امیرالمؤمنین علیه السلام قال: خلطة ابناء الدنیا تشین الدین و تضعف الیقین؛ همنشینی با اهل دنیا سبب زائل شدن دین و ضعیف شدن ایمان می گردد(2).

عن امیرالمؤمنین علیه السلام قال: صاحب العقلاء و جالس العلماء و اغلب الهوی ترافق الملاء الاعلی؛ با عقلا و علماء همنشینی کن و بر نفس غلبه نما تا اینکه رفیق گردی با ملاء اعلی(3).

عن امیرالمؤمنین علیه السلام : صحبة الولّی اللبیب حیاة الروح؛ همنشینی دوست عاقل زندگانی روح است(4).

عن امیرالمؤمنین علیه السلام قال: انّما سمّی الرفیق رفیقاً لانه یرفقک علی صلاح دینک فمن اعانک علی صلاح دینک فهو الرفیق الشفیق؛ دوست به این دلیل دوست نامیده شده که به تو در صلاح دینت نفع می رساند پس او رفیق دلسوز توست(5).

عن امیرالمؤمنین علیه السلام قال: انّما سمّی الصدیق صدیقاً لانّه یصدقک فی نفسک و معایبک فمن فعل ذلک فاستنم الیه فانّه الصدیق؛ دوست به این دلیل دوست نامیده شده که در مورد نفس و عیب هایت به تو راست می گوید. پس هر کس این کار را با تو کرد به آن آرام گیر که او دوست توست(6).

ص:186

ص:187

داد(1).

نه درد تو را به هیچ درمان بدهم

نه خاک درت ملک سلیمان بدهم

بر گیر نقاب از رخ چون خورشیدت

تا نعره زنان پیش رخت جان بدهم

ص:188

جوان!» جوان گفت: «روحم را قبض کردند و در این ساعت آوازی به گوشم رسید که روحش را به او باز گردانید که محمد بن علی او را از ما خواسته است»(1).

ص:189

موسی علیه السلام و اطرافیانش بود. روزی حضرت موسی علیه السلام و برادر او هارون برای هدایت فرعون به در قصر او آمدند. دلقک دم درب قصر آمد و از آنها پرسید که کیستند و چه می خواهند. آنها گفتند فرستادگان خدا، موسی و هارون می باشند و عصائی در دست و دلقی بر تن و کلاهی بر سر داشتند. دلقک سریع داخل قصر آمده و لباسهائی شبیه لباسهای آنان بر تن کرد و نزد فرعون آمد. فرعون بسیار خندید و از او پرسید: «این چه لباسی است که پوشیده ای؟» او گفت: «این لباس موسی است که الان به قصر تو آمده و ادعای پیامبری و هدایت دارد».

فرعون دستور داد که وارد شوند. آنها معجزه خود را نشان فرعون دادند و او را از عذاب الهی ترساندند ولی فرعون به ندای آسمانی آنها گوش فرا نداده و کار به عذاب الهی کشید. عذاب روزی بود که موسی علیه السلام به اذن خدا دریا را شکافت و از آن عبور کرد. وقتی لشگریان فرعون داخل آب شدند، عذاب الهی آنها را گرفتار کرده و همگی را غرق نمود اما تنها یک نفر از میان آنها نجات پیدا کرد و او دلقک فرعون بود. موسی علیه السلام از نجات یافتن او تعجب می کند و دلیل آن را از خداوند می پرسد. خطاب می رسد: «ای موسی! من کسی که خود را شبیه دوست من گردانیده است عذاب نمی نمایم»(1).

ص:190

همنشینی با علماء و برخورداری از محضر آنها فرموده است: «اهمّ آنچه در اول این راه لازم است، استاد خبیر و بصیر و از هوی به بیرون آمده و به معرفت الهیه رسیده و انسان کامل است که علاوه بر سیر الی اللّه، سه سفر دیگر را طی کرده و گردش و تماشای او در عالم خلق با خالق بوده باشد. کسی که طالب راه و سلوک طریق خدا باشد اگر برای پیدا کردن استاد این راه، نصف عمر خود را در جستجو و تفحص بگذارد تا پیدا کند ارزش دارد. کسی که به استاد رسید نصف راه را طی کرده است»(1).

آخوند همدانی رحمه الله

«شیخ آقا بزرگ تهرانی» در وصف ایشان می فرماید: «آخوند همدانی شاگردان زیادی در فن اخلاق پرورید که هر یک ستارگان فروزانی بودند که زینت آسمان علم و فضیلت و محور تقوی و فضیلت به حساب می آمدند و من گر چه فیض درک محضرش نصیبم نشد چون در سال پس از وفات اش، یعنی به سال 1313 ه ق به عراق رفتم ولی گروه زیادی از شاگردانش را که شب و روز ملازمش بودند و به آنچه خواستند رسیدند و به سعادت ابدی دست یافتند را درک کردم. شاگردانی که اثر تربیت او به خوبی در سیمایشان نمایان بود»(2).

ص:191

ص:192

تازه همدرد دل لیلا می شه

عمو از بابا برات نامه دارم

روی رفتنِ به خیمه ندارم

اصغرت به جونم آذر می زنه

داره از تشنگی پرپر می زنه

یک وقت صدای قاسم از زیر سم اسبها به گوش آقا رسید؛ یا عماه... آقا خودش را به بالین قاسم رساند اما هر چی صدا می زند قاسم جواب نمی دهد فرمود: «عزّ و اللّه علی عمّک ان تدعوه فلا یجیبک؛برای عمویت سخت است که صدایت بزنم ولی جوابم را ندهی».

و سیعلم الذین ظلموا ای منقلب ینقلبون

ص:193

«دنیا» فی نفسه (به خودی خود) مذموم نیست بلکه تشکیل شده از زمین و آنچه بر روی آن هست اما در حق بندگان، دل بستن به آن مذموم است و دشمن بندگان خدا می باشد. اما از جهتی دیگر نیز دنیا مذموم نیست چرا که سرای امتحان بندگان خدا بوده و به تعبیر معصومین «مزرعه آخرت» است. بدون آن تقسیم انسانها به سعید و شقی ممکن نبوده و فصل امتحانی برای هیچ کس وجود ندارد.

الحذر ای غافلان زین وحشت آباد الحذر!

الفرار ای عاقلان زین دیو مردم الفرار!

عرصه ای نا دلگشا و بقعه ای نا دل پسند

خانه ای نا سودمند و تربتی ناسازگار

مرگ در وی حاکم و آفاق در وی پادشاه

ظلم در وی قهرمان و فتنه در وی پیشکار

ص:194

آنان که دیدار ما را آرزو نمی کنند و به حیات دنیائی راضی شده اند ... جای شان در آتش است به خاطر آنچه به دست آورده اند.

«اعلموا انما الحیوة الدنیا لعب و لهو و زینة و تفاخر بینکم و تکاثر فی الاموال و الاولاد ... و ما الحیوة الدنیا الا غرور»(1)

بدانید که زندگانی این دنیا بازیچه و سرگرمی و زینت و تفاخر بین شما و زیاد کردن مال و فرزندان است ... و زندگانی دنیا مایه فریب است.

«کلاّ بل تحبون العاجله و تذرون الاخرة»(2)

هرگز! بلکه حیات فانی دنیا را دوست دارید و آخرت را رها کرده اید.

«زیّن للناس حب الشهوات من النساء و البنین و القناطیر المقنطره من الذهب و الفضة و الخیل المسوّمة و الانعام و الحرث ذلک متاع الحیوة الدنیا»(3)

برای مردم، دوستی مشتهیّات نفس از زنان و فرزندان و طلا و نقره و اسبان و زراعت زینت داده شده اینها متاع زندگانی دنیا هستند.

ص:195

باع نفسه فاوْبَقَها و رجل اتباع نفسه فاعْتقَها؛ دنیا خانه ای است که از آن می گذرند و آخرت خانه ای است که در آن می مانند و مردم در دنیا دو گروهند: گروهی که خود را فروخته و به هلاکت می رسانند و گروهی که خود را خریده و آزاد می سازند(1).

سئل عن حسین بن علی علیه السلام : من اعظم الناس قدراً قال: من لم یبال الدنیا فی یدی من کانت؛ از حضرت حسین علیه السلام سؤال شد چه کسی قدرش نزد خدا بالاتر است؟ جواب دادند: آن کس که باکی ندارد که دنیا در دست کسی است(2).

عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله قال: کونوا فی الدنیا اضیافا و اتّخذوا المساجد بیوتا و عَوِّدوا بیوتکم الرقّه و اکثروا التفکّر و البکاء و لا یختلفنّ بکم الاهواء تبنون ما لا تسکنون و تجمعون ما لا تأکلون و تأملون ما لا تدرکون؛ در دنیا مهمان باشید و مسجدها را خانه خویش قرار دهید و اهل خانه را به رفتار نرم عادت دهید و گاهی نسبت به آنان سختگیر نباشید و بسیار بیاندیشید و بگریید و مراقب باشید که هوسهای دگرگون در شما پدید نیاید. شما چیزی را بنا می کنید که در آن سکونت نمی کنید و آرزویی در دل خویش دارید که به آن می رسید(3).

عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله قال: الّرغبة فی الدنیا تکثر الهمّ و الحزن و الزهد فی الدنیا یریحُ القلب و البدن؛ میل به دنیا اندوه و غم انسان را افزایش می دهد و پارسایی و بی توجهی به دنیا جان و دل را آرامش و آسایش می دهد(4).

عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله انّه قال: مَن احبّ الدنیا ذهب خوف الاخره من قلبه و ما اتی اللّه عبداً علماً فازداد الدنیا حبّا الاّ ازداد اللّه علیه غصباً؛ هر کس دنیا را دوست بدارد ترس آخرت از دلش فرو می ریزد و خدا هیچ بنده ای را دانشی عطا نمی فرماید و او محبت دنیا را در

ص:196

دل خود افزون نمی سازد مگر آن که او غضبش بر وی افزون می شود(1).

عن ابی عبداللّه علیه السلام قال: من تعلّق قلبه بالدنیا تعلّق قلبه بثلاث خصال همَّ لا ینفی و املٌ لا یُدرک و رجاء لا ینال؛ هر کس قلبش را به دنیا ببندد سه صفت بر او بار می شود؛ اندوهی که پایان نمی پذیرد و آرزوئی که به دست نمی آید و امیدی که به آن نخواهد رسید(2).

ص:197

به این لجّه کشتی فرو شد هزار

که پیدا نشد تخته ای بر کنار

ص:198

تا چه حد بوده است؟» گفت: «همان طوری که کودک مادرش را دوست دارد که هر گاه به او روی بیاورد خوشحال و هر گاه از او روی بر گیرد نالان می شود». عیسی علیه السلام پرسید: «چگونه تو در میان این همه انسان زنده شدی و به سؤال من پاسخ گفتی؟» جواب داد: «چون من از اهل این روستا نیستم و فقط برای انجام کاری به اینجا آمده بودم و با آنها مشغول معامله و از یاد خدا غافل بودم وقتی عذاب آمد مرا نیز در برگرفت. تمام آنها را لجام بر دهان زده بودند و نمی توانستند سؤال تو را پاسخ گویند». عیسی علیه السلام حقا که در زباله دان خوابیدن و نان جوی خشکیده خوردن، بهتر از تصرف در این دنیا و دچار شدن عذاب است»(1).

ص:199

خانه او را نگاه می کنند می بینند مثل فقیرترین مردم زندگی می کند. یک نفر به ایشان می گوید: آقا! خیلی هنر می کنید که این همه وجوه به دست شما می رسد و هیچ تصرفی در آن نمی کنید. می فرماید: چه هنری کرده ام؟ عرض می کند: چه هنری از این بالاتر؟ می فرماید: حداکثر کار من، کار خرک چی های کاشان است که می روند تا اصفهان و بر می گردند، خرک چی های کاشان را که پول به آنها می دهند که بروند و از اصفهان کالا بخرند و بیاورند کاشان، آیا دیده اید که به مال مردم خیانت کنند؟ آنها امین هستند. این مسأله امر مهمی نیست بلکه به نظر شما مهم آمده است»(1). دارائی شیخ هنگام وفات، معادل با هفده تومان پول ایرانی بود که همان مقدار هم مقروض بود(2).

می کنی خانه ویران تو به صد جهد آباد

خانه عمر عمارت کن کان ویران است

ص:200

می فرستند تا قضیه را حل کند. حاکم مکه فقها و قضات را جمع کرد و در حضور مردم حکم کردند که دست باید قطع بشود. جوان به التماس افتاده و شروع به معذرت خواهی می کند. حاکم مکه گفت: «بروید و ببینید که از بنی هاشم آیا کسی در مکه هست یا نه!» خبر آوردند که حضرت حسین علیه السلام در مکه می باشند. حضرت تشریف آوردند تا ایشان در این باره حکم کنند. حضرت رو به کعبه کرد و دستهایش را بلند نمود و دعا کرد و به اذن خدا دست جوان از بازوی زن خلاص شد. حاکم مکه پرسید: «یا بن رسول اللّه! آیا او را مجازات ننمائیم؟» حضرت چون دید که جوان متنبه شده و از کار خود پشیمان است، از مجازات او صرفنظر فرمود. جوان به دست و پای حضرت افتاد و از ایشان تشکر نمود و گفت: «امیدوارم این محبت شما را جبران نمایم» اما این شخص کسی بود که بعدها در کربلا به نام «ساربان» مشهور شد و دست حضرت را جدا کرد(1).

«سعید بن مسیب» می گوید: یک سال بعد از شهادت امام حسین علیه السلام به حج رفتم. ناگاه هنگام طواف مردی را دیدم که دستهایش قطع شده و صورتش سیاه گردیده، پرده خانه خدا را گرفته و می گوید: «ای خدا! اگر همه ساکنان زمین و آسمان شفاعت مرا بکنند گمان نمی کنم که مرا ببخشی» سعید می گوید: من از این سخن او ناراحت شدم و به او گفتم: «چه می گوئی! اگر ابلیس هم باشی ناامیدی از رحمت خدا درست نیست. مگر تو چه کرده ای؟» گفت: «من ساربان شتران امام حسین بودم و با او از مکه به عراق حرکت کردم. ایشان یک کمربند قیمتی داشتند (که این کمربند را حضرت شهربانو علیهاالسلام به ایشان هدیه داده بود) و من از وقتی که به طرف عراق حرکت کردیم چشمم به دنبال آن بود. تا اینکه به کربلا رسیدیم. وقتی که جنگ پایان یافت، به طمع آن کمربند شبانه از تاریکی هوا استفاده کردم و خود را به گودی قتلگاه رساندم. خواستم آن را از کمر حضرت باز کنم که دست حضرت حرکت کرد و آن را محکم گرفت. هر چه کردم که دست او را از کمربند جدا کنم نشد. ناگاه شیطان بر من چیره شد و با شمشیر شکسته ای دست حضرت را قطع

ص:201

کردم. خواستم که گره کمربند را باز کنم دیدم دست چپ حضرت آمد و مجدداً کمربند را گرفت و من دست چپ حضرت را نیز قطع کردم اما ناگهان دیدم که زمین شروع به لرزیدن کرد و صدای جانسوز گریه ای به گوشم رسید که می گفت:

«وا ابتاه! وا مقتولاه! وا ذبیحاه! وا حسیناه! پسرم تو را با لب تشنه کشتند». ناگهان خود را در بین کشته ها انداختم و سه نفر نزدیک شدند که پیامبر، علی و فاطمه بودند که می گریستند. پیامبر به من رو کرد فرمود: ای پست ترین انسانها! خداوند تو را لعنت کند که با فرزند من چنین کردی! خدا صورتت را سیاه کند و دستهایت را در دنیا و آخرت قطع نماید. هنوز نفرین ایشان تمام نشده بود که چهره ام سیاه و دستهایم خشک شد و به این وضع گرفتار شدم. اکنون هم کنار خانه خدا آمده ام و تقاضای بخشش دارم اما می دانم که او هرگز مرا نخواهد بخشید» لعنة اللّه علیه(1).

و به بعضی از نقلها او «بُریدة بن وائل» نام داشته و از کسانی بوده که از یاری امام حسین علیه السلام سرپیچی کرده و در عاشورا از کربلا بیرون رفته و خود را پنهان کرده بود(2).

ص:202

کاروان را ساربان هم روز و هم شب می برند

همراه خود سجاد را با آتشین تب می برند

آن نیزه دار سنگدل رأس شهید کربلا

ناگفته با خواهر سخن از پیش زینب می برند

اما برادرم! همه مصیبتهائی را که دیده ام تحمل می کنم اما این مصیبت دارد مرا می کشد.

یک زینب و یک کاروان شد همسفر با ساربان

از آن لحظه ای که از کربلا خارج شده ایم این ساربان جلوی چشم من است هر لحظه داغ مرا تازه تر می کند.

ناگهان من ماندم و سر نیزه ها

یک زن و یک عده سر بر نیزه ها

چشم وا کردم نگاهم دود شد

چشم بستم خیمه ام نابود شد

حسین جان! خوب شد نبودی ببینی که به ما تهمت خارجی می زدند.

چو درب شهر بر ما باز کردند

سخن با ناسزا آغاز کردند

ز دامان سنگهای بی مروت

به سوی محملم پرواز کردند

تمام کودکان ات را به هر جا

فقط با تازیانه ناز کردند

بیا بنگر غریبی تا چه حد است

به رویم سفره نان باز کردند

و سیعلم الذین ظلموا ای منقلب ینقلبون

ص:203

ص:204

گر به روی تو حریم خویش را در بسته اند

سر به سنگ آستان زن لعل ناب آید برون

ص:205

پهلوهای شان از خوابگاه جدا می گردد و پروردگارشان را از روی بیم و طمع می خوانند و از آنچه روزی شان داده ایم انفاق می کنند.

«کانوا قلیلاً من الیل ما یهجعون و بالاسحار هم یستغفرون»(1)

و کمی از شب را می خوابند و سحرگاهان از خدا طلب بخشش دارند.

ص:206

حتی کاد ان یشکو الجوع فقال ابو عبداللّه علیه السلام : یا هذا تصلّی باللیل فقال الرجل نعم فالتفت ابو عبداللّه علیه السلام الی اصحابه فقال کذب من زعم انّه یصلی باللیل و یجوع نهار انّ اللّه ضَمَنَ بصلاة اللیل قوت النهار؛ در روایتی است که مردی نزد امام صادق علیه السلام آمد و از نیازمندی هایش شکایت نمود و در آن زیاده روی کرد حتی از گرسنگی هم شکایت کرد. امام به او فرمود: ای مرد نماز شب می خوانی؟ گفت: بله. حضرت به یاران خود رو کرد و فرمود: دروغ می گوید کسی که تصور کند این مرد نماز شب می خواند و در روز گرسنه است. زیرا خداوند تضمین کرده است که نماز در شب، قوت روزی را در پی خواهد داشت(1).

عن الصادق علیه السلام عن آبائه عن امیرالمؤمنین علیه السلام قال فقال رسول الله صلی الله علیه و آله : صلوة اللیل مرضاة للرّب و حب الملائکة و سُنّة الانبیاء و نور المعرفة و اصل الایمان و راحة الابدان و کراهیّة الشیطان و سلاح علی الاعداء و اجابة للدّعاء و قبول للاعمال و برکة فی الرزق و شفیع بین صاحبها و بین ملک الموت و سراج فی قبره و فراش من تحت جنبیه و جواب منکر و نکیر و مونس و زائر فی قبره فاذا کان یوم القیامة کانت الصلوة ظلاّ علیه و تاجاً علی رأسه و لباساً علی بدنه و نوراً یسعی بین یدیه و ستراً بینه و بین النار و حجّة للمؤمن بین یدی اللّه تعالی و ثقلاً فی الموازین و جوازاً علی الصراط و مفتاحاً للجنة و زینة للاخرة لانّ الصلوة تکبیر و تحمید و تمجید و تقدیس و تعظیم و قرائة و دعاء و انّ اصل الاعمال کلّها الصلوة لوقتها؛ نماز شب خشنودی پروردگار و دوستی فرشتگان و پایه ایمان و آسایش بدنها و نادوست داشتنی شیطان و سلاحی به روی دشمنان و مایه بر آورده شدن دعا و پذیرش اعمال بندگان و برکت روزی آنان و شفاعت کننده بین نمازگزار و فرشته مرگ و چراغی در قبر و بستری در زیر پهلوها و پاسخگوی منکر و نکیر و همدم و زیارت کننده وی در قبرش می باشد. آن گاه که قیامت بر پا می شود نماز سایه بانی است بر نمازگزار و تاجی است بر سرش و پوششی است بین او و آتش و حجت و دلیلی است برای مؤمن در پیشگاه خدای بزرگ و وزنه ای است در ترازوی اعمال و عبور دهنده ای است از پل صراط و کلیدی است برای گشودن در بهشت و

ص:207

زینتی است برای روز واپسین چه نماز تکبیر و حمد و تسبیح گفتن و خدا را به بزرگی یاد کردن و به پاکی و عظمت ستودن و قرآن خواندن و دعا و نیایش نمودن است و همانا ریشه همه کارهای خوب انسان را در وقتش خواندن است(1).

عن ابی عبداللّه علیه السلام قال: علیکم بصلوة اللیل فانها سنّة نبیّکم و دأب الصالحین قبلکم و مُطردة الدّاء عن اجسادکم؛ مواظب نافله شب باشید چرا که آن سنتی است که از پیامبرتان به جای مانده و افراد درستکار پیش از شما بر آن خو گرفته بودند نماز شب دور نگهدارنده دردها از بدنهای شماست (2).

ص:208

ص:209

روزه داری زیاد و ایستادن در شب برای نماز، اندام لاغری دارد. هنگامی که همه ساکت اند، او مشغول ذکر است. هنگامی که همه خواب اند او غرق راز و نیاز و عبادت است و هنگامی که همه غرق سرور و شادی اند او در تفکر اندیشه های درخشان بسر می برد»(1).

شب زنده داری حضرت سجاد علیه السلام

طاووس یمانی می گوید: با امام سجاد علیه السلام در طواف خانه خدا برخورد کردم که سراسر شب را تا به سحر به مناجات و عبادت مشغول بود. نزدیک رفتم و گوش دادم که در فضای ساکت شب ایشان این طور مناجات می کردند؛ «خدای من! اکنون ستارگان آسمان در افق غروب کرده اند و چشم بندگانت در خواب رفته اما درهای رحمت و غفران تو به روی بندگان نیازمند باز است. ای خدای مهربان! من با کمال خضوع و کوچکی، دست نیاز به سوی ذات اقدس تو دراز کرده ام و آمده ام که گناهانم را ببخشی تا بتوانم فردای قیامت چهره جدم محمد را زیارت کنم». طاووس می گوید: ضجه ها و ناله های حضرت پیوسته اوج می گرفت و سکوت شب را می شکست. قطرات اشک دُردانه ایشان برگونه های نورانیش می لغزید. سپس ادامه داد:

«ای پروردگار عزیز! اگر از من عصیان و خطائی سر زده است به عزت و جلالت قسم از روی قصد طغیان و سرکشی نبوده است و در انجام فرامینت دچار شک و تردید نشده ام و نخواسته ام که به مقام ربوبی تو عصیان ورزم. ای خدای کریم! اکنون چه کسی می تواند مرا از عذاب نجات دهد غیر از

ص:210

خودت؟ وای بر من که هر چه بر عمرم افزوده می گردد بر گناهانم افزوده می شود! اکنون هم از توبه مجدد خویش شرم دارم».

سپس حضرت پس از تضرع و گریه زیاد اشعاری را خواند و دوباره سر بر ناله برداشت و آن قدر گریست که بی تاب شد و با صورت روی زمین افتاد. نزدیک رفتم و سر او را به دامان گرفتم و من نیز گریستم تا حدی که قطرات اشکم بر صورت حضرت می چکید. آن گاه امام پرسید: «کیستی که مرا از راز و نیاز با پروردگارم باز می داری؟ عرض کردم: «طاووس یمانی هستم. یا بن رسول اللّه! چرا این قدر تضرع و زاری می کنید؟ ما باید این طور از خوف خدا بیمناک باشیم که گناهکار و رو سیاه هستیم اما شما، پدرت حسین و مادرت زهرای اطهر است و جدّت رسول خداست. شما چرا بی تابی می کنید؟» حضرت نگاه تندی به من کرد و فرمود: «افسوس! افسوس! ای طاووس مرا به حال خود واگذار و حرف فردای قیامت را میان میاور که؛

خَلَقَ اللّه الجنة لمن اطاعه و احسن و ان کان عبداً حبشیا و خلق اللّه النار لمن عصاه و ان کان سیداً قریشیا؛ خدا بهشت را برای کسانی آفریده که او را اطاعت می کنند حتی اگر غلام سیاهی باشد و جهنم را برای کسی خلق کرده که از امر او سرپیچی نماید حتی اگر سیدی از نسل پیامبر باشد به خدا قسم فردای قیامت هیچ کس و هیچ چیز به درد نمی خورد مگر اعمال صالحی که از پیش فرستاده شده است»(1).

ص:211

ص:212

خفتگان را خبر از زمزمه مرغ سحر

حیوان را خبر از عالم انسانی نیست

ص:213

شب نفس نفس می زد(1). امام مجتبی علیه السلام روایت می کند: «در ایام کودکی من مادرم شبی را تا صبح به نماز گذراند و من به زمزمه های عاشقانه او گوش می دادم و او را در رکوع و سجود می نگریستم. می شنیدم که پیوسته زنان و مردان مدینه را دعا می کند و یک یک آنان را نام می برد و از خدای بزرگ برای آنان رحمت و سعادت می طلبد». حضرت آن شب را تا صبح نمی خوابد و گوش به ندای مناجات مادر می سپارد و صبح فردا به مادر می گوید:

«مادر جان! چرا همه را دعا کردی اما درباره خود دعائی نفرمودی؟» فاطمه علیهاالسلام پاسخ داد: «الجار ثم الدّار؛ اول همسایه سپس خانه»(2).

ص:214

زینبت می گوید: چرا دیگه نمی گذاری کسی نماز شبت را ببیند. نکند که نشسته می خوانی؟ نکند نمی توانی روی پایت بایستی؟ نکند نمی خواهی دخترت راه رفتنت را ببیند؟

یادم می آد اون روز شوم دستای بابا بسته شد

شنیدم از داداش حسین پهلوی تو شکسته شد

دیگه ندیدم که چی شد تا اومدن اون اشقیا

تو بغل داداش حسین داد می زدم بابا بیا!

آخر کجای این دنیا دیده اند که یک خانم هجده ساله وقتی راه می رود، دست به دیوار بگیرد. لا اللّه الا اللّه.

کوچه ای تنگ و دلی سنگ و صدای سیلی

وای بر ما ز رخ مادر ما می گوئی

سینه مجروح و قدمش خم شده صورت نیلی

این کجا تازه جوان است خطا می گوئی

و سیعلم الذین ظلموا ای منقلب ینقلبون

ص:215

ص:216

ص:217

پس دارندگان شما نباید از دادن مال به خویشان و فقیران و مهاجرین در راه خدا امساک ورزند پس باید ببخشند و گذشت نمایند.

«مثل الذین ینفقون اموالهم ابتغاء مرضات اللّه تثبیتاً من انفسهم کمثل الجنّة بربوةٍ اصابها وابل فأتت اکلها ضعفین»(1)

مثل کسانی که اموال شان را برای خشنودی خدا و استواری روحشان انفاق می کنند مانند باغی است که بر تپه ای واقع شده و اگر رگباری به آن برسد دو چندان محصول می دهد.

ص:218

طواف فضیلتش بیشتر است و آن بر آوردن حاجت برادر مؤمن است که از طواف و طواف و طواف و ... بیشتر است (و ده مرتبه کلمه طواف را تکرار کرد)(1).

عن داود الرقی عن ابی عبداللّه علیه السلام قال: ان اللّه اذا انعم علی عبد نعمة صیّر حوائج الناس الیه فانْ قضاها من استخفاف منه اسکن الفردوس و انْ یقضِها اسکن نار جهنّم و نزع اللّه منه صالحَ ما اعطاه و لم ینل شفاعة رسول اللّه یوم القیامة؛ خدا آن گاه که نعمتی را بر بنده خویش ارزانی فرماید نیازمندی های مردم را به سوی او قرار می دهد پس اگر نیاز آنان را با منت ننهادن بر آورده سازد در بهشت سکونت داده خواهد شد و اگر بر آورده نساخت جایش در دوزخ خواهد بود و خداوند نعمت شایسته ای که به وی داده است از او خواهد برداشت و به شفاعت پیامبر خدا در روز قیامت نائل خواهد شد(2).

عن ابی عبداللّه علیه السلام قال: ان اللّه انتجب قوماً من خلقه لقضاء حوائج الفقراء من شیعة علی علیه السلام لیثیبهم بذلک الجنة؛ همانا خدا گروهی از خلق خود را برای بر آوردن نیازهای مستمندان از پیروان علی علیه السلام برگزید تا به سبب آن پاداش کارشان را بهشت قرار دهد(3).

عن الصادق علیه السلام قال: من اخلص النیّة فی حاجة اخیه المؤمن جعل اللّه نجاحها علی یدیه و قضی له کل حاجة فی نفسه؛ هر کس نیت را در قضای حاجت مؤمن خالص سازد خدا بر آوردنش را به دست وی قرار خواهد داد و هر حاجتی را که در رابطه با خودش خواهد بود را بر آورده خواهد ساخت(4).

عن ابی عبداللّه علیه السلام قال: انّ المسلم اذا جاء اخوه المسلم فقام معه فی حاجةٍ کان کالمجاهد فی سبیل اللّه عزوجل؛ همانا مرد مسلمان هر گاه برادر مسلمانش برای حاجتی نزد او آید

ص:219

و او برخیزد و به دنبال حاجتش قیام کند چون کسی است که در راه خدای بزرگ جهاد کند(1).

عن الرضا علیه السلام قال: اذا سئلک اخوک حاجةٍ فبادرْ بقضائها قبل استغنائه عنها؛ هر گاه برادر مؤمنت از تو حاجتی درخواست کند در برآوردنش شتاب کن پیش از آن که از تو بی نیاز گردد.

ص:220

نگرفتم تا بنی هاشم نگویند فلانی از ما سبقت می گیرد و گرنه همان اول همه آن را پیشنهاد می کردم»(1).

ارزش قرض دادن

مردی بنام «صدقه حلوانی» می گوید: در مسجدالحرام یکی از دوستانم از من تقاضای دو دینار قرض کرد. به او وعده دادم که پس از انجام طواف به تو می دهم. هنوز طوافم به پایان نرسیده بود که امام صادق علیه السلام را دیدم. ایشان به صورت تکیه، دست بر شانه من نهاده و هر دو به طواف پرداختیم. طواف من به پایان رسید اما به خاطر همراهی با امام، باز هم ادامه دادم. مردی که از من قرض می خواست، در کناری نشسته بود و به خیال اینکه من در کار او مسامحه می کنم هر دور که طواف می کردم و از کنار او عبور می نمودم با دست قرض خود را به یادم می انداخت. حضرت از من پرسید:

«چرا این مرد به تو اشاره می کند؟» گفتم: «قربانت شوم او منتظر من است که طوافم تمام شود و دو دینار به او قرض بدهم اما چون شما دست بر شانه من نهاده اید نخواستم شما را ترک کنم». امام بدون تأمل دست از شانه ام برداشت و فرمود: «مرا رها کن و برو حاجت او را بر آور!». رفتم و پول را به او دادم. روز دیگر خدمت حضرت رسیدم آن حضرت مشغول صحبت با اصحاب خود بود. تا مرا دید صحبتش را قطع نمود و فرمود: «من اگر برای حاجت یکی از برادرانم تلاش کنم نزد من محبوب تر است از آنکه هزار بنده آزاد نمایم و برای جهاد در راه خدا هزار نفر را بسیج کنم»(2).

ص:221

عظمت انفاق

آورده اند که وقتی خداوند کوهها را آفرید، فرشتگان الهی که سنگ ندیده بودند خطاب به خداوند عرضه داشتند: «خداوندا! چه چیزی بر شی ء سخت غالب می شود!» خطاب آمد: «آهن!» پرسیدند: «چه چیزی بر آن غالب می شود؟» جواب آمد: «آتش!» گفتند: «بر آن چه چیزی غالب می گردد؟» خطاب آمد: «آب!» باز سؤال کردند: «بر آن چه پیروز می شود؟» جواب آمد: «خاک». پرسیدند: «بر خاک چه؟» پاسخ آمد: «باد!» باز سؤال نمودند: «بر همه اینها چه چیز غلبه پیدا می کند؟» خطاب آمد: «بنده ای که در راه خدا انفاق کند و دست برادرش را بگیرد و طوری به او کمک کند که اگر با دست راست داد، دست چپ او مطلع نشود»(1).

عبادت هشتاد سال

از امام صادق علیه السلام روایت شده که در زمان قدیم عابدی بود که هشتاد سال عبادت کرده اما در زنی نظر افکند و حرام انجام داد. ملک الموت گلوی او را گرفت و به شدت فشرد که در آن حال درویشی از آنجا عبور کرد. عابد فی الحال قرصه نانی را که در زیر گلیم خود گذاشته بود را با اشاره به فقیر داد. فقیر قرص نان را برداشت و ملک الموت روح او را قبض نمود. به سبب آن دستگیری و رفع حاجتی که انجام داد خدا بر وی رحمت فرمود اما هشتاد سال عبادتش به وسیله آن گناه محو گردید.

ص:222

یک درم کان دهی به درویشی

بهتر از گنجهای مدّخر است

هر چه دادی نصیب تو آن است

و آن دگر قسمت کسی دگر است(1)

ص:223

است. اینک به عزتم سوگند تو و فرزندانت را گرفتار می کنم و بر شما مصیبتی نازل خواهم کرد و با کیفر خود، شما را می آزمایم. آماده ابتلا شوید و به آنچه نازل می کنم راضی و شکیبا باشید»(1).

ص:224

آیه اللّه وحید بهبهانی رحمه الله

«در سالی از سالها همسر وحید بهبهانی مجدّد علم اصول، در روزهای سرد زمستان، جبه ای برای او تهیه نمود و آن بزرگوار جبه را پوشید. هنگام غروب که برای ادای نماز به مسجد می رفت یکی از اوباش کلاه از سر خود برداشته، پا برهنه به طرف آقا شتافت و عرض کرد: سرم برهنه است، کلاهی ندارم هوا خیلی سرد است کمکم کنید فکری برایم نمائید. آن جناب فرمود: چاقو همراه داری؟ عرض کرد: بلی. چاقو را گرفت و آستین جبه را برید و به او داد و فرمود: این آستین را فعلاً بر سرت بگذار و امشب را بگذران تا فردا صبح برایت فکری کنم»(1).

ص:225

کمک حضرت حمل کند اما حضرت قبول نکرد و فرمود: «فردای قیامت بار گناه مرا چه کسی می کشد؟». به در خانه رسید و در زد و گفت: «برای شما مقداری غذا آورده ام». زن خوشحال شد و گفت: «خدا جزای خیر به تو بدهد ای جوانمرد و علی را به سزای اعمال خود برساند؟!» حضرت وارد خانه شد و گفت: «می خواهم کاری برایت انجام دهم و ثوابی ببرم. یا تو خمیر درست کن و نان بپز و یا بچه ها را سرگرم کن تا من نان بپزم» زن جواب داد: «من بهتر نان درست می کنم شما بچه ها را سرگرم کنید».

حضرت حضرت گوشت پخته و خرما را با دست خود و در دهان یتیمان زن می گذاشت و هر بار می گفت: «پسرم! علی را به خاطر آنچه کرده حلال کن» وقتی که خمیر آماده شد، زن به حضرت گفت که تنور را روشن کند. حضرت تنور را روشن کرده و وقتی خوب شعله ور شد صورت مبارک خود را روی شعله آتش گرفته و فرمود: «ای علی! بچش این جزای کسی که از رسیدگی به بیوه زنان و یتیمان غافل بماند». در این میان زنی حضرت را شناخت و گفت: «این امیرالمؤمنین است!» مادر یتیمان به سرعت نزد حضرت آمد و با شرمندگی گفت: «وای بر من! مرا ببخشید» حضرت فرمود: «نه بلکه وای بر من به خاطر کوتاهی در رسیدگی به شما!»(1).

ص:226

می نشینند، آن آقای نان و خرما به دوش در خانه شان را نمی زند. دیگر کسی دست نوازش بر سرشان نمی کشد. یتیمان کوفه امشب یتیم می شوند. امشب آقا خانه دخترشان مهمان هستند. موقع افطار آقا سه لقمه بیشتر نمی خورند و سر را پائین می اندازند و می گویند: «انا للّه و انا الیه راجعون» آقا امشب تا صبح نمی خوابند. مدام بیرون می آیند و ستاره ها را تماشا می کنند. موقع سحر به طرف مسجد حرکت می کنند. مرغابیها دامن آقا را می گیرند؛ آقا نرو! می خواهند از در عبور کنند، چفت در به کمربند حضرت گیر می کند؛ آقا نرو! اما آقا با خود می گویند: «یا علی! کمرت را برای مرگ محکم تر بنبد». آمد داخل مسجد و لحظه ای بعد صدا بلند شد: قُتل علی المرتضی. آی یتیمان کوفه دیگر بی بابا شدید.

ز مسجد می رسد آوای ناله

که شد فرق علی همرنگ لاله

علی افتاده در محراب، خونین

غریب و بی کس و تنها و غمگین

خضاب صورتش شد خون فرقش

شنیدی ناله فزت و ربش

صدا زد به خدا دیگر راحت شدم. دلم برای فاطمه ام تنگ شده،

چنان افتاده در محراب مولا

که گوئی باز دیده داغ زهرا

ص:227

علی جان! کوفیان غیرت ندارند

تو را با بار غم تنها گذارند

همان تیغی که فرقت را شکسته

غلافش دست زهرا را شکسته

مرو خانه به این حال پریشان

که گر زینب ببیند می دهد جان

و سیعلم الذین ظلموا ای منقلب ینقلبون

ص:228

به التزام دائمی به آن و منفک نشدن انسان از این آب حیات شده است. بسیاری از آداب و سنن و ارزشها به واسطه همین ادعیه به ما رسیده و ائمه علیهم السلام مناجات خود را با خداوند متعال مایه اشاعه فرهنگ بندگی قرار داده اند و با مناجات های خویش رمز بندگی را به ما فرا آموخته اند.

ص:229

و درخواست کسانی را که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده اند اجابت می کند و از فضل خویش به آنان زیاده می دهد.

«فادعوا اللّه مخلصین له الدین»(1)

خدا را پاکدلانه فرا خوانید.

«امّن یجیب المضطر اذا دعاه و یکشف السوء»(2)

یا کیست آن کس که درمانده را چون وی را بخواند اجابت می کند.

ص:230

الناس کلّهم و لا یکون له رجاء الاّ من عند اللّه فإذا علم ذلک من قلبه لم یسئله شیئاً الا

اعطاه؛ چون فردی از شما خواست هر چه از خدا خواهد به او عطا شود باید از همه خلق بریده و امیدی جز به خدا نداشته باشد حال که خداوند این منش را از او دید هر چه در خواست کند به او عطا می فرماید(1).

عن الرضا علیه السلام قال: دعوة العبد سراً دعوة واحدة تعدل سبعین دعوة علانیة؛ دعا در خفا یک دعا است که با هفتاد دعا در آشکار برابری می کند(2).

عن ابن ابی عمیر عن جمیل عن ابی عبداللّه علیه السلام قال: قال له رجل جعلت فداک ان اللّه یقول «ادعونی استجب لکم» فانّا ندعو فلایستجاب لنا قال: لانّکم لا تفون للّه بعهده و انّ اللّه یقول «اوفوا بعهدی اوفِ بعهدکم» و اللّه لو وفیتم للّه لوفی اللّه لکم؛ مردی به حضرت گفت: فدایت گردم خداوند متعال می فرماید: مرا بخوانید تا اجابت کنم شما را اما ما خدا را مرتباً می خوانیم و دعوتمان مستجاب نمی شود. حضرت صادق علیه السلام فرمود: برای اینکه شما به عهد خدای تعالی وفا ننمودید و خداوند متعال می فرماید به عهدم وفا کنید تا من هم به عهدم وفا کنم. به خدا سوگند اگر شما به عهدتان نسبت به خدا عمل کرده بودید خدا نیز حتماً به عهد خود وفا می کرد(3).

قال ابو عبداللّه علیه السلام : من قدّم اربعین رجلاً من اخوانه قبل انْ یدعو لنفسه اُستجیب له فیهم و فی نفسه؛ هر کس پیش از دعا کردن چهل نفر از برادران مؤمنش را یاد کند دعایش هم درباره آنان مستجاب می شود و هم در مورد هم خودش(4).

عن النبی صلی الله علیه و آله قال: اربعة لا ترّد لهم دعوة حتی تفتح لها ابواب السماء و تصیر الی

ص:231

العرش الوالد لولده و المظلوم علی من ظلمه و المعتمر حین یرجع و الصائم حین یفطُر؛ چهار کس هستند که دعای شان رد نخواهد شد تا آنکه درهای آسمان برای آنها گشوده شود و دعای شان به عرش الهی برسد: دعای پدر برای فرزند، نفرین مظلوم در حق ظالم، کسی که حج عمره کرده در راه بازگشت است و روزه دار در هنگام افطار(1).

عن ابی عبداللّه علیه السلام قال: اذا دعا احدکم فلیبدءَ بالصلوة علی النبی صلی الله علیه و آله فانّ الصلوة علیه مقبولة و لم یکن اللّه لیقبل بعض الدعاء و یردّ بعضاً؛ هر گاه یکی از شما دعا کند باید در آغاز بر پیمبر صلی الله علیه و آله درود فرستد زیرا درود بر او مورد قبول و پذیرش است و خداوند بزرگ چنین نیست که پاره ای از دعا را بپذیرد و برخی از آن را رد کند(2).

عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله قال: ما من عبد دعا اللّه لیس فیها قطیعة رحمٍ و لا اثم الا اعطاه اللّه بها؛ هیچ بنده ای خدا را برای کاری که قطع رحم و گناه نباشد نمی خواند جز آن که هر چه که خواسته به وی عطا خواهد فرمود(3).

عن ابی جعفر علیه السلام قال: و اللّه لا یُلحُّ عبد مؤمن علی اللّه فی حاجة الاّ قضاها له؛ به خدا قسم که بنده مؤمن خدا را با الحاح و اصرار در حاجت خویش نخواند مگر آن که خدا حاجتش را برآورده ساخت(4).

عن العالم علیه السلام انّه قال: اذا دعا المؤمن یقول اللّه عزوجل صوت ان أسمعه اِقضوا حاجته فاجعلوها معلقة بین السماء و الارض حتی یُکثر دعاءه شوقاً منی الیه؛ امام کاظم علیه السلام فرمود: هنگامی که مؤمن دعا می کند خدا می فرماید این صدائی است که من دوست دارم آن را بشنوم حاجتش را برآورید و آن را بین زمین و آسمان رها سازید تا بیشتر دعا کند من مشتاق به شنیدن

ص:232

دعایش هستم(1).

ص:233

که باران به دعای او باریده است. دنبال غلام را گرفتم تا بدانم کیست. دیدم که رفت و داخل در خانه امام سجاد علیه السلام شد درب خانه را زدم و از امام اذن دخول خواستم.

خدمت حضرت نشستم و عرض کردم که آن غلام را حاضرم خریداری کنم. حضرت فرمود: «من هر یک از آنها را که بخواهی به تو خواهم بخشید» سپس امر فرمود تا غلامان حاضر شوند اما آن غلام در بین آنها نبود. پرسیدم: «آیا غیر از اینها غلام دیگری هم دارید؟» گفتند: «چرا یک غلام دیگر نیز هست که مسئول نگهداری حیوانات می باشد که به دلیل بوی بدی که از طویله به او رسیده معمولا در جمع حاضر نمی شود» حضرت به آنها امر نمود که بگویند بیاید. آنها هم رفتند و همان غلام را آوردند و به حضرت عرض کردم که همان غلام مورد نظر من است. حضرت به او رو کرد و فرمود:

«ای غلام! سعید مالک تو شد. با او برو!» غلام به من رو کرد و گفت: «چه چیز تو را به این وا داشت که مرا از مولایم جدا کنی؟» جواب دادم: «به خاطر اینکه امروز تو را بالای تپه دیدم که دعا می کردی و باران برکت بر ما نازل شد و من می دانم که باران به برکت دعای تو بوده است» غلام با شنیدن این سخن غمگین شد و به من گفت: «آیا ممکن است که یک امشب را به من مهلت بدهی؟» گفتم: «اشکالی ندارد فردا سراغ تو خواهم آمد». فردا به خانه امام رفتم اما وقتی به آنجا رسیدم دیدم که همه مشغول گریه هستند. پرسیدم: «چه شده؟» پاسخ دادند: «امروز آن غلام از دنیا رفت او لحظه آخر گفت خدایا رازی بود بین من و تو و ولی ات (حضرت سجاد علیه السلام ) حالا که این راز فاش شده و دیگران نیز فهمیده اند مرا به سوی خود بطلب!» و من نیز به گریه

ص:234

افتادم(1).

کلید قبولی دعا

«محمد بن مسلم» به امام باقر علیه السلام عرض کردم: «ما فردی را می نگریم که در عبادت و خشوع کوشش فراوان دارد و بسیار عبادت می کند ولی امامت شما را نپذیرفته است. آیا این عبادت و کوششهای دینی او سودی به حالش خواهد داشت یا نه؟» حضرت فرمودند: «ای ابامحمد! مَثل اهلبیت نبوت مانند آن خانواده ای است که بنی اسرائیل بودند و هر گاه چهل شب عبادت و راز و نیاز می کردند و بعد دعائی می نمودند و دعایشان مستجاب می شد. یکی از آنها بعد از چهل شب دعائی کرد ولی مستجاب نگردید. نزد عیسی رفت و گله نمود و از او خواست تا دعائی برایش کند. عیسی وضو گرفت و نماز خواند و پس از نماز دعا کرد. خطاب رسید: ای عیسی! آن بنده من از غیر از دری که باید نزدم بیاید، آمده و مرا خوانده اما در دلش نسبت به نبوت تو تردید وجود دارد.

بنابراین اگر آن قدر مرا در حال سجده بخواند تا گردنش جدا شود و انگشتانش بریزد دعایش را اجابت نمی کنم. حضرت به آن مرد گفت: آیا تو خدا را می خوانی ولی در مورد پیامبرش شک داری؟ مرد جواب داد: ای روح خدا! سوگند به خدا همان گونه که گفتی است. من درباره پیامبری تو شک دارم. اکنون از خدا بخواه این شک را از دل من بیرون برد. عیسی پذیرفت و در حق او دعا کرد و توبه اش پذیرفته شد. از آن پس هر گاه دعا می کرد

ص:235

دعایش مستجاب می گردید»(1).

دعای مظلوم

بزرگی می گوید: غلامی بود که روزها به مسجد می آمد و ساعتی را گرم راز و نیاز با خدا می شد و می رفت. با خودم گفتم که این غلام بوی آشنا می دهد و از اولیاء خداست. روزی به او گفتم: «ای غلام! امروز اندکی صبر کن تا با تو صحبت کنم» غلام گفت: «اجازه ندارم» به او گفتم: «فردا از مولایت اجازه بگیر و بیا» فردا آمد و به او گفتم: «این قدر می دانم که برای تو نزد خدا مقام و منزلتی هست آیا تو تا به حال شده دعائی بکنی و اجابت کنند؟» گفت: «آری! روزی در مناجاتم از خدا خواستم که یکی از جهنمیان و اهل نار را به من نشان بده. خطاب آمد که اگر می خواهی او را ببینی به فلان بیابان برو. به آن بیابان رفتم و دیدم شخصی سیاه، آتش همه اعضایش را فرا گفته و ماری بزرگ بر وی پیچیده و مدام او را می گزد و او را ناچار به دویدن می کند. از او پرسیدم کیستی؟ جواب داد: من حجاج بن یوسف هستم. پرسیدم: این چه حالتی است که تو داری؟ گفت: برای هر ظلمی که کرده ام به نوعی عذاب می شوم. عذاب امروز من به خاطر این است که روزی عالمی پیش من آمد و من سر او داد زدم و او را از خودم رنجانیدم. او با رنجیده خاطری از پیش من رفت و مرا نفرین کرد»(2).

دعا همیشه مستجاب نمی شود

روزی یکی از دوستان حضرت صادق علیه السلام خدمت ایشان مشرف شد و

ص:236

عرض کرد: «بسیار فقیر و تنگدست شده ام دعائی بفرمائید شاید خدا روزی ام را وسعت داد» حضرت فرمود: «هرگز دعا نمی کنم!» پرسید: «چرا یا بن رسول اللّه؟» فرمود: «برای اینکه خدا امر فرموده برای به دست آوردن روزی تلاش کنید اما تو می خواهی که در خانه ات بنشینی و با دعا به تو روزی می برسد. برو کار کن تا خدا به تو روزی دهد»(1).

دلیل عدم استجابت دعا

«احمد بن محمد» به حضور امام رضا علیه السلام رسید و عرض کرد: «چند سالی است که حاجتی دارم و آن را از خدا خواسته ام و دعا می کنم ولی دعایم مستجاب نمی شود و در اثر آن در دلم شک و تردیدی راه پیدا کرده است». امام رضا علیه السلام فرمود: «ای احمد! مراقب باش که شیطان بر تو غالب نشود و تو را مأیوس نکند چرا که جدم امام باقر علیه السلام فرمود: مؤمن نیاز خود را به خدا عرضه می کند ولی خدا اجابت آن را به تأخیر می اندازد چرا که او ناله و زاری بندگان را به در خانه خود دوست دارد که به خدا سوگند این برای مؤمن بهتر است. سزاوار است که دعای مؤمن در حال آسایش مانند دعا در حال سختی باشد و اگر دعایش به استجاب نرسید سست نشود و باز دعا کند. بنابراین از دعا کردن خسته نشود زیرا دعا در پیشگاه خدا دارای مقام بسیار ارجمندی است ...» سپس فرمود: «بگو بدانم اگر من چیزی به تو بدهم به صحت آن اطمینان داری؟» عرض کرد: «اگر اطمینان نداشته باشم پس به چه چیزی مطمئن باشم شما حجت خدا هستی» امام فرمود: «اگر به سخن من اطمینان

ص:237

داری به سخن خدا باید بیشتری اطمینان داشته باشی چرا که او به عهد خود وفا می کند و فرموده:

«و اذا سئلک عبادی عنّی فانّی قریب اجیب دعوة الداع اذا دعان»و نیز: «لا تقنطوا من رحمة اللّه»و همچنین فرموده: «و اللّه یعیدکم مغفرة منه و فضلا» بنابراین ای احمد! اعتمادت به خدا بیشتر از سایرین باشد و درِ خانه دلت را به راه یافتن چیزی بجز خوبی نگشای که در این صورت شما آمرزیده هستید»(1).

ص:238

از مرحوم آیه اللّه العظمی «شیخ عبد الکریم حائری» نقل شده است که در سامرا مشغول تحصیل علوم دینی بودم. اهالی سامرا به بیماری وبا و طاعون مبتلا شدند و همه روزه عده ای می مردند. روزی در منزل استاد مرحوم «سید محمد فشارکی» عده ای از اهل علم جمع بودند ناگاه مرحوم آقای «میرزا محمد تقی شیرازی» تشریف آوردند و صحبت از بیماری وبا شد که همه در معرض خطر مرگ هستند. مرحوم میرزا فرمود: «اگر من حکمی بکنم آیا لازم است انجام شود یا نه؟» همه اهل مجلس پاسخ گفتند: «بلی» فرمود: «من حکم می کنم که شیعیان ساکن سامرا از امروز تا ده روز، همه مشغول خواندن زیارت عاشورا شوند و ثواب آن را به روح نرجس خاتون، مادر حجة بن الحسن عج الله تعالی فرجه الشریف هدیه نمایند تا این بلا از آنان دور شود» اهل مجلس این حکم را به تمام شیعیان رساندند و همه مشغول خواندن زیارت عاشورا شدند.

از فردای آن روز تلف شدن شیعه موقوف شد!؟(1)

طریقه دعا کردن

«براء بن عازب» به علی علیه السلام عرض کرد: «ای امیر مؤمنان! تو را به خدا و رسولش سوگند که برترین چیزی را که پیامبر ویژه تو گردانید و جبرئیل مخصوص او ساخته و خداوند جبرئیل را به آن فرستاده در اختیارم گذاری؟» حضرت فرمود: «هنگامی که می خواهی خدا را به اسمای اعظمش بخوانی از آغاز سوره حدید تا شش آیه را بخوان سپس چهار آیه آخر سوره حشر را بخوان و آن گاه دست را به سوی آسمان بلند کن و بگو: ای خدائی که دارای

ص:239

این صفات و اسماء هستی! به حق این اسماء از تو می خواهم که بر محمد و آل او درود فرستی و حاجت مرا بر آوری»(1).

ص:240

گفتند شیر برای حضرت خوب است. یتیمان کوفه دسته دسته با کاسه های شیر در خانه حضرت آمدند. امام حسن علیه السلام ظرف شیری برای حضرت علی آورد حضرت مقداری از آن شیر را خورد و فرمود «بقیه اش را به ابن ملجم بدهید».

حدیث غصه و غم گویاتر از علی نیست

کسی به ملک هستی تنهاتر از علی نیست

مسجد کوفه باشد شاهد سوز و سازم

با تیغ کین شکستند در سجده گه نمازم

شبها که نان و خرما بر دوش خود کشیدم

جای دعا به گوشم زخم زبان شنیدم

رشته عمر من را از یکدگر گسستند

روزی که دست من را با ریسمان ببستند

از خانه تا به مسجد جسم مرا کشیدند

غنچه و لاله ام را با تازیانه چیدند

و سیعلم الذین ظلموا ای منقلب ینقلبون

ص:241

ص:242

چون که جزو دوزخ است این نفس ما

معده اش نعره زنان هل من مزید

تذکر:برای رعایت مقتضیات شبهای قدر می توانید از مطالب شب بیست و هفتم استفاده نمائید.

ص:243

و اگر شیطان تو را به فراموشی انداخت پس از توجه، دیگر با ستمکاران منشین.

«ثم لاتینّهم من بین ایدیهم و من خلفهم و عن ایمانهم و عن شمائلهم و لا تجد اکثرهم شاکرین»(1)

(شیطان به خدا گفت) آن گاه از جلو و پشت سر و از طرف راست و از طرف چپ شان بر آنها می تازم و بیشترشان را شکرگزار نخواهی یافت.

ص:244

ابلیس؛ از تکبر دوری گزینید که بدترین گناه و پلیدترین عیبی است که زینت شیطان است(1).

عن امیرالمؤمنین قال: لا تجعلنّ للشیطان فی عملک نصیبا و لا علی نفسک سبیلا؛ برای شیطان در عمل خود بهره و در نفس خود راهی قرار ندهید(2).

عن امیرالمؤمنین علیه السلام قال: جعلوا الشیطان لامرهم مالکا و جعلهم له شرکاء ففرّخ فی صدورهم و دَبّ و درج فی حجورهم فنظر بأعینهم و نطق بالسنتهم؛ شیطان را در کارهای خود مالک قرار داده اند و شیطان هم آنها را شریک خود گردانیده. در سینه های شان جوجه کرده و به جنبش و تکاپو افتاده در کنار آنها و با چشمهای آنها می بیند و با زبانهای آنها صحبت می کند(3).

عن امیرالمؤمنین علیه السلام قال: صافوا الشیطان بالمجاهدة و اغلبوه بالمخالفة ترکوا انفسکم و تعلوا عند اللّه درجاتکم؛ در برابر شیطان صف آرائی کنید برای جنگ با او و با مخالفت نفس بر او چیره شوید و تا نفس تان تزکیه شود و نزد خدا درجه تان بالا رود(4).

عن امیرالمؤمنین علیه السلام قال: فاعتبروا بما کان من فعل اللّه بإبلیس اذا احبط عمله طویل و جهده الجهید و کان قد عبد اللّه ستة الاف سنة لا یُدری من سَنَی الدنیا أو من سنی الاخرة عن کبر ساعة واحدة؛ پس از آنچه که خداوند نسبت به ابلیس انجام داد عبرت بگیرید زیرا اعمال فراوان و کوشش های مداوم را با تکبر از بین برد. او شش هزار سال عبادت کرد که معلوم نیست از سالهای دنیائی یا از سالهای آخرتی؟! اما با ساعتی تکبر همه را نابود ساخت(5).

عن امیرالمؤمنین علیه السلام قال: فاحذروا عباد اللّه عدوّ اللّه ان یعدکم بدائه و ان ستفزّکم بندائه و ان یجلب علیکم بخیله و رَجِله. فلعمری لقد فوّق لکم سهم الوعید و اَغرق الیکم بالنّزع

ص:245

الشدید و رماکم من مکان قریب فقال «ربّ بما اغویتنی لاُزّیننّ لهم فی الارض و لاغوینّهم اجمعین»(1) قذفاً بغیب بعید و رجماً بظن غیر مصیب؛ ای بندگان خدا از دشمن خدا (ابلیس) دوری کنید. مبادا شما را به بیماری خود مبتلا سازد و با ندای خود شما را به حرکت در آورد و با لشگرهای پیاده و سواره خود بر شما بتازد. به جان خودم سوگند! شیطان تیر خطرناکی برای شما بر چله کمان گذاشته و تا حد توان کشیده و از نزدیک ترین مکان شما را هدف قرار داده است و خطاب به خدا گفته: «پروردگارا! به سبب آن که مرا دور کردی دنیا را در چشمان شان جلوه می دهم و همه را گمراه خواهم کرد» اما تیری در تاریکی ها و سنگی بدون نشانه، رها ساخت(2).

ص:246

الطمع!». کسانی که طبع طمّاع دارند سریع بیرون می آیند و به طمع اینکه مبادا کسی به چیزی بیشتر از آنها دست پیدا کند سریع بیرون می آیند و به وسوسه من در زیر بیرق من جمع می شوند و وقتی که مرگ آنها فرا می رسد این نیزه زهرآلود را به قلبشان می زنم تا در دلشان نسبت خدا تردید افتد و بی ایمان از دنیا روند.

ندای دوم طبل می گوید: «الحرص! الحرص!» و هر که دل او حرص به دنیا وجود دارد زود از مسجد بیرون آمده و می گوید: اگر دیر حرکت کنم دیگران داد و ستد می کنند و سود می برند و من محروم می مانم و زود از مسجد خارج شده و زیر علم من می آید. آواز سوم طبل می گوید: «المنع! المنع!» و چون این ندا به گوش بخیلان می رسد با خود می گویند: الان فقیران و درویشان پیدایشان می شود و به بخل اینکه به آنها کمک نکند زودتر از مسجد بیرون آمده و زیر پرچم من جمع می شوند. وقتی که این سه گروه از مسجد بیرون آمدند می گویم که من خیل و سپاه خود را بردم و فقط سپاه خداست که در مسجد باقی مانده است که مخلصان هستند و من گفته ام؛ «الاّ عبادک المخلصین»(1).

ص:247

می کنی. آن گاه من به ابلیس گفتم: این چه دعای است که می نمائی؟ گفت: پیش از خلقت آدم مدت هفت هزار سال این نامها را دیدم که بر ساق عرش نوشته شده، دانستم که گرامی ترین خلق نزد خدا هستند که آنها را شفیع روز محشر قرار داده و هر که به دامن اینها چنگ زند از آتش دوزخ خلاصی پیدا می کند»(1).

ص:248

این زنجیر در دست من بود و سر دیگر آن در دست شیطان، که هیکل او وحشت آور بود قرار داشت. در دست دیگر او نیز یک کیسه بود که همه دارائی های من داخل آن بود. وقتی دو شهادت اول را گفتم، او زنحیر را به سختی می کشید و می گفت: اگر شهادت سوم را بگوئی تمام دارائی ات را می برم و من از ترس اینکه ثروت و دارائی ام را نبرد و شهادت سوم را نمی گفتم. اما با همه این احوال حاضر به رها کردن زنجیر شهادتین نیز نبودم. در همین حین سیدی نورانی وارد شد و پایش را بر دست او گذاشت و فشار داد و او نیز کیسه و زنجیر را رها کرد و دیگر من نفهمیدم چه شد و خود را در بیمارستان یافتم»(1).

ص:249

می گوید: «پس از آن که به سن کهولت و پیری رسیدم، شیطان را دیدم که هر دوی ما بالای کوهی ایستاده ایم من دست خود را بر محاسن گذارده و به او گفتم: مرا سن پیری و کهولت فرا رسیده و اگر ممکن است از من درگذر! شیطان گفت: این طرف را نگاه کن. وقتی نظر کردم دره بسیار عمیقی را دیدم که از شدت خوف و هراس، عقل انسان مبهوت می ماند. شیطان گفت: در دل من رحم و مروت و مهر قرار نگرفته اگر چنگال من بر تو بند گردد جای تو در ته این دره خواهد بودکه تماشا می کنی!»(1).

ص:250

چوب خشکی، بی جان روی زمین افتاده و هر چه او را تکان دادم جوابم را نداد». حضرت فرمود: «به خدا قسم که این عادت علی است و همیشه در عبادت از خوف خدا از هوش می رود». سپس برگشتم و مقداری آب به صورت حضرت پاشیدم و به هوش آمد. سپس مرا گریان دید جریان را به او گفتم. حضرت به من فرمود: «پس فردای قیامت که مرا فرا می خوانند مرا چگونه خواهی دید؟» به خدا قسم که هیچ کس را به این نحوه در عبادت ندیده ام(1).

ص:251

خداحافظ ای نخلها چاهها

دگر نشنوید از علی آه آه

خداحافظ ای کوچه های خموش

نیاید دگر نان و خرما به دوش

خداحافظ ای بی وفا دوستان

خداحافظ ای آتش ای ریسمان

همه وصیتهایش را کرد. حسینش را در آغوش گرفت و اشکهای حسین را از چشمانش پاک کرد و حسینش را به سینه چسباند و صدا زد: انت شهید هذه الامة؛ تو شهید امت من هستی، گریه نکن عزیزم، حیف نیستم آن روزی که بین دو نهر آب سر راهت را می گیرند از تو دفاع کنم.

بعد فرمود: بگوئید عباسم بیاید. عباسم! من کربلا نیستم حسینم را یاری کنم تو جای من کمک حسینم باش؛

عباس! علمدار حسین! یاور او باش

در فکر لب خشک علی اصغر او باش

پاسخ به سؤال دل یک دختر او باش

در کرب و بلا منتقم مادر او باش

زینب! همه عمر به غصه سپری کن

تنها به حسین ات همه جا جلوه گری کن

بر دختر محنت زده او پدری کن

از محمل خود بر نوک نیزه نظری کن

بشکسته اگر بر سر نی رأس برادر

ص:252

حیف است که بر چوبه محمل نزنی سر

و سیعلم الذین ظلموا ای منقلب ینقلبون

ص:253

گناهکاری که به رحمت خدا امیدوار است در معصیت غرق نمی شود و خود نیز برای رسیدن به رحمت خدا تلاش نماید.

من نکردم خلق تا سودی کنم

بلکه تا بر بندگان جودی کنم

ص:254

هر کس دیدار پروردگارش را می خواهد پس باید عمل صالح انجام دهد و به عبادت او هیچ کس را شریک ندارد.

«و اسئلوا اللّه من فضله»(1)

از فضل خدا درخواست کنید و بخواهید.

«انّه لا ییأس من رَوح اللّه الا القوم الکافرین»(2)

که جز گروه کافران از رحمت خدا ناامید نمی شوند.

ص:255

قیل للصادق علیه السلام ان قوماً من موالیک یُلمُّون بالمعاصی و یقولون نرجوا فقال کذبوا لیسوا لنا بموال اولئک قوم ترجّحت بهم الامانی مَن رجا شیئاً عمل له و من خاف من شی ء هرب منه؛ به امام صادق علیه السلام گفته شد که گروهی از دوستان شما مرتکب معاصی می شوند ولی می گویند که ما آمرزیده می شویم. حضرت فرمود: دروغ می گویند، دوستان ما نیستند آنها گروهی هستند که آرزوها، آنان را در عقیده شان متزلزل و مردّد ساخته است هر کس به چیزی امیدوار است برایش کار می کند و هر کس از چیزی بترسد از آن می گریزد(1).

نظر امیرالمؤمنین علیه السلام الی رجل اثّر الخوف علیه فقال ما بالک قال انی اخاف فقال یا عبداللّه خف ذنوبک و خفْ عَدل اللّه علیک فی مظالم عباده و اَطعه فیما کفّلک و لا تعصمه فیما یُصلحک ثم لا تخف اللّه بعد ذلک فانّه لا یظلم احداً و لا یعذّبُه فوق استحقاقه ابدا انْ یخاف سوء العاقبة بان تغیّر او تبدّل فان اردتَ انْ یؤمنک اللّه سوء العاقبة فاعلمْ انّ ما تأتیه من خیر فبفضل اللّه و توفیقه ما تأتیه من سوء فبإمهال اللّه و انظاره و حمله و عفوه منک؛ امیر مؤمنان به مردی که ترس خدا بر او اثر گذاشته بود نظر کرده و فرمود: تو را چه شده؟ عرض کرد: از خدا می ترسم فرمود: ای بنده خدا از گناهانت بترس و از عدل خدا بیم دار بر تو لازم است که در مظلمه ها و حقوقی که از حقوق بندگان خدا که بر گردنت باشد باید بیندیشی (و خود را از آن رها سازی) و در آنچه تو را بر آن مکلف ساخته اطاعتش نما و نافرمانیش در آنچه تو را درست می کند منما. پس از آن از خدا ترس نداشته باش که او به کسی ظلم نمی کند و بیشتر از آنچه که کسی سزاوار است هرگز عذاب نخواهد نمود مگر آن که از بدفرجامی به سبب دگرگون شدن و مبتلا شدن حال خود بیم داشته باشی پس اگر بخواهی که خدا تو را از فرجام بد ایمنی بخشد بدان که هر کار خیری که به آن روی آوری از فضل خدا و توفیق از جانب اوست و به هر کار بدی که به آن دست بزنی و کیفر نبینی به سبب آن است که خدا به تو مهلت داده و کیفرت را به تأخیر انداخته (تا به خود آئی) و توبه نمائی تا سرانجام به عفو خدا نائل گردی(2).

ص:256

قال الصادق علیه السلام : اذا کان یوم القیامة نشر اللّه تبارک و تعالی رحمته حتی یطمع ابلیس فی رحمته؛ وقتی خدا در روز قیامت رحمتش را پراکنده سازد حتی ابلیس طمع در رحمت او می کند (از امید به فضل خدا)(1).

ص:257

خداوند خطاب می رسد: جایگاه خود را چگونه دیدی؟ عرض می کند: پروردگارا بسیار بد جائی بود! خطاب می رسد: او را به جائی که بود برگردانید و مجدداً آن مرد را می گیرند و به طرف آتش می برند اما در بین راه مرد بر می گردد و پشت سرش را نگاه می کند. خدای متعال می فرماید: چرا پشت سر خود را نگاه کردی؟ عرضه می دارد: خدایا! وقتی دستور دادی مرا از آتش بیرون بیاورند، خوشحال شدم و فکر کردم که عذابم پایان یافته است و مرا از آتش نجات داده ای و امیدوار شدم اما حالا می بینم که مرا به آتش باز می گردانی. خطاب می رسد که او را به بهشت ببرید که به واسطه اینکه به فضل من امید داشته، او را بخشیدم»(1).

نار تو اینست نورت چه بود

ماتمت این است سورت چون بود

فضل الهی

آورده اند که در زمانهای گذشته عابدی بود که خارج از شهر ششصد سال عبادت کرده بود. هر روز را روزه می گرفت و هر شب را عبادت می نمود. مسکن اش در کنار نهر آبی بود که از آن می آشامید و از درخت اناری که آنجا روئیده بود تغذیه می کرد. از خداوند درخواست کرد که ملک الموت جانش را بگیرد تا در محضر عدل الهی حاضر گردد. جبرئیل این جریان را برای پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله تعریف نمود و حضرت در لوح محفوظ دید که قیامت برپا شده است و خدا به آن عابد فرمود:

ص:258

«با مرحمت من به بهشت برو». عابد به عبادت خود مغرور شده و گفت: «پس آن ششصد سال عبادت من چه می شود که حالا بخواهم با مرحمت به بهشت بروم؟» خداوند فرمان می دهد تا اعمالش را مجدداً حساب رسی کنند و با عدل الهی به حسابش رسیدگی شود. آخر سر به او گفتند: «ششصد سال عبادتی و شکرانه ای که کردی در مقابل یک انار از آن درخت نیز برابری نمی کند» خطاب رسید: «پس شکر دیگر نعمت هائی که از آن برخوردار بودی کو؟» عابد از خجالت سر فرو انداخت و خطاب رسید که به واسطه ناشکری من در مقابل بقیه نعمت ها، او را به دوزخ برید. عابد به التماس افتاد و در خواست کرد که خدا با فضل خود با او رفتار کند نه با عدل. سپس خداوند متعال بر وی رحم نموده و او را به بهشت خود داخل نمود(1).

ناامیدی از فضل خدا

در زمانهای قدیم عابدی در غاری سالهای سال مشغول عبادت بود. هر روز از جانب خدا یک قرص نان به او می رسید که قوت او همان یک نان بود. روزگار بر همین منوال می گذشت تا روزی جیره او نرسید و عابد گرسنه ماند و هر چه منتظر ماند خبری نشد. گرسنگی به او فشار آورده و تصمیم می گیرد که به روستائی که پائین کوه بود برود و در آنجا چیزی برای خوردن پیدا کند. در آن روستا گبری زندگی می کرد. عابد در خانه او رفته و تقاضای کمک می نماید. مرد گبر نیز سه قرص نان به او می دهد. در راه بازگشت سگ مرد گبر، او را دنبال می کند و چون مرد گبر آن سگ را غذا نمی داده، دنبال

ص:259

عابد افتاده و مدام به او حمله می کرد. عابد برای خلاصی از آن، یک قرص نان را جلوی سگ انداخته و به سرعت راه خود را ادامه می دهد، اما سگ نان را خورده و دوباره دنبال عابد می آید و به او حمله ور می شود. عابد از ترس یک قرص دیگر از نانها را هم جلوی سگ انداخته و به سرعت فرار خود می افزاید اما سگ دست بردار نبود، نان را خورده و باز به دنبال او می آید. مرد عابد عصبانی می شود و نان سوم را هم جلوی سگ می اندازد و می گوید: «عجب سگ بی حیائی است! ای لعنت بر تو و آن صاحبت که این قدر تو را گرسنه نگه داشته!»

سگ به اذن خدا به صدا در می آید که؛ «من بی حیا هستم یا تو ای عابد؟! عمری خدا به تو روزی داد اما تا یک شب قوتت نرسید در خانه دشمن معبودت را زدی! حالا انصاف بده من بی حیا هستم یا تو؟».

مرد عابد زین سخن مدهوش شد

دست خود بر سر زد و بیهوش شد

ای سگ نفس «بهائی» یاد گیر

هم قناعت هم وفا از کلب پیر

بر تو گر از صبر نگشاید دری

از سگی باللّه «بهائی» کمتری(1)

ص:260

ص:261

ص:262

بود امیدم مرا یاری کنی

سالها بهرم علمداری کنی

ای دریغا شد امیدم ناامید

بی برادر گشتم و پشتم خمید

بچه ها دیدند پدر دارد بر می گردد، اما یک دست افسار اسب را گرفته و دست دیگر را به کمر گذاشته. رفت و عمود خیمه عباس را کشید. یعنی زینبم برو رخت اسیری را به تن کن خواهر!. بچه ها تا این وضع را دیدند همه فهمیدند که عمو را کشته اند. اما یک جمله درد دل با عمو کردند؛

عمو جان! درد طفلان را دوا کن

عمو جان! حاجت ما را روا کن

عمو جان! جان زینب بار دیگر

پدر را چون برادرها صدا کن

چقدر قشنگ صدایش زدی. حسرت به دل بچه ها مانده بود یک بار پدر را برادر خطاب کنی. اما عمو جان؛

همه دل را ز کین آکنده کردند

غم سیلی زهرا زنده کردند

همه چشم تو را تا دور دیدند

به اشک چشم زینب خنده کردند

و سیعلم الذین ظلموا ای منقلب ینقلبون

ص:263

ص:264

«و من یعص الله و رسوله فانّ له نار جهنم خالدین فیها ابداً»(1)

هر کس از خدا و رسولش سرپیچی کند در جهنم تا ابد باقی می ماند.

«من جاء بالسیئة فکبّت وجوههم فی النار هل تجزون الاّ ما کنتم تعملون»(2)

هر کس گناه کند صورتش در آتش سوزانیده می شود آیا به غیر از آنچه که انجام داده اید کیفر می شوید.

«فانزلنا علی الذین ظلموا رجزاً من السّماء بما کانوا یفسقون»(3)

پس بر کسانی که ظلم کرده بودند به خاطر نافرمانی ای که پیشه ساخته بودند عذابی از آسمان فرو فرستادیم.

«و ضربت علیهم الذّلة و المسکنة و باؤوا بغضب من اللّه»(4)

و داغ خواری و فقر بر پیشانی آنها زده شد و به خشم خدا در آمدند.

«الم یعلموا انّه مَن یُحادد الله و رسوله فانّ له نار جهنم خالداً فیها»(5)

آیا نمی دانند که هر کس با خدا و رسولش در افتد پس جهنم بر اوست که در آن جاودانه خواهد ماند.

«ان تجتنبوا کبائر ما تُنهوَن عنه نکفّر عنکم سیئاتکم»(6)

اگر از گناهان کبیره اجتناب کنید آن را کفاره سایر گناهان تان می کنیم.

«یا ایها الذین آمنوا اجتنبوا کثیراً من الظنّ انّ بعض الظنّ اثم و لا تجسّسوا و لا یغتب

ص:265

بعضکم بعضا أیحب احدکم ان یأکل لحم اخیه فکرهتموه»(1)

ای کسانی که ایمان آورده اید از گمان سوء به یکدیگر بپرهیزید چرا که بعضی از این گمانهای سوء گناه است و تجسس نکنید و بعضی از شما غیبت بعضی دیگر را نکند آیا دوست دارید که گوشت برادر مرده خود را بخورید پس اکراه دارید.

«و امّا الذین فسقوا فمأویهم النار کلّما ارادوا ان یخرجوا منها اعیدوا فیها»(2)

و کسانی که گناه علنی می کنند پس جایگاه شان در جهنم است و هر گاه بخواهند که از آن خارج شوند دوباره آنها را بدانجا باز می گردانیم.

ص:266

رزق الله و اذنب ما شئت و الثانی اخرج من ولایة الله و اذنبْ ما شئت و الثالث اطلب موضعاً لا یراک و اذنب ما شئت و الرابع اذا جاء ملک الموت لیقبض روحه فادفعه عن نفسک و اذنب ما شئت و الخامس اذا ادخلک المالک فی النار فلا تدخل فی النار و اذنب ما شئت؛ مردی نزد امام حسین علیه السلام آمد و گفت: من مردی عاصی و گناهکار هستم و هیچ گونه صبری برای گناه کردن نمی نمایم. حضرت فرمود: پنج کار را انجام بده آن گاه هر گناهی دلت خواست بکن اول از روی خدا نخور و هر گناهی خواستی بکن دوم از تحت ولایت و سرپرستی خدا بیرون برو و هر گناهی خواستی بکن، سوم جائی برو که خدا تو را نبیند و هر گناهی خواستی بکن، چهارم وقتی که ملک الموت برای قبض روحت آمد او را از خودت دور کن و هر گناهی خواستی انجام بده و پنجم هنگامی که خدا تو را در آتش کرد، داخل آتش مشو. اگر توانستی این پنج کار انجام دهی هر گناهی دلت خواست می توانی انجام دهی(1).

عن رسول الله صلی الله علیه و آله قال: الذنوب تغیّر النّعم؛ گناهان نعمت خدا را تغییر می دهد(2).

عن ابی جعفر علیه السلام قال: الذنوب کلّها شدیدة و اشدّها ما بنت علیه الّحم و الدّم لانّه امّا مرحوم و امّا معذّب و الجنة لا یدخلها الا طیّب ؛ گناهان همه شدید هستند و شدیدترین آن، گناهی است که از آن، گوشت و خون بر بدن روئیده باشد. حال یا بخشیده می شود و یا عذاب می شود و به هر حال در بهشت فقط پاکان وارد می شوند(3).

عن امیرالمؤمنین علیه السلام قال: ما جَفَّت الدموع الاّ لقسوة القلوب و ما قست القلوب الا لکثرت الذنوب؛ اشک چشم خشک نمی شود مگر به وسیله قساوت قلب و قلب قسی نمی شود مگر به واسطه زیادی گناهان(4).

ص:267

عن ابی عبدالله علیه السلام قال: اذا اذنب الرجل خرج من قلبه نکتة سوداء فان تاب انمحت و ان زاد زادت حتی تغلب علی قلبه فلا یفلح بعدها ابداً؛ هنگامی که کسی گناه می کند در دلش نقطه سیاهی به وجود می آید. اگر توبه کند آن نقطه پاک می شود اما اگر باز هم گناه کند آن نقطه سیاه بزرگتر می شود تا اینکه سراسر قلبش را فرا می گیرد و از آن به بعد هرگز رستگار نمی شود(1).

قال رسول الله صلی الله علیه و آله : من اذنب ذنباً و هو ضاحک دخل النار و هو باکٍ؛ هر کس موقع گناه بخندد با چشم گریان وارد آتش می شود(2).

عن النبی صلی الله علیه و آله قال: یا اباذر! لا تنظر الی صِغَر الخطیئة و لکن انظر الی من عصیت؛ ای اباذر! به کوچکی گناه نگاه مکن بلکه ببین که نافرمانی چه کس را می کنی؟(3).

عن امیرالمؤمنین علیه السلام قال: کل یوم لا یعصی الله فیه فهو یوم عید؛ هر روزی که در آن گناه نشود آن روز عید است(4).

ص:268

هشدار دهنده های نفس آنها دیگر از بین رفته و نسبت به آتش گناه بی تفاوت شده است.

ص:269

کارها را انجام ندهیم». اما شهوت و هوای نفس بر آنها غالب شده و بار سوم قبول کردند که آنچه را زن گفته انجام دهند. آنها گفتند: «شراب خوردن از همه آسان تر است و انجامش راحت تر». به این ترتیب گناه را کوچک شمردند و شراب خوردند و ندانستند که شراب خواری مادر همه گناهان است و به ظاهر ساده جلوه می کند. سپس شراب خوردند و با آن زنا نمودند.

کسی از جریان با خبر می شود. آنها نیز از ترس جان خود آن شخص را کشته و سه گناه کبیره انجام می دهند. اول شراب خوردند دوم زنا کردند و سوم قتل نمودند. سپس خداوند فرشتگان خود را از کار آن دو فرشته عابد با اطلاع ساخت که بدانند انسان به واسطه این غریزه است که دست به هر گناهی می زند. فرشتگان از این مسأله آگاهی یافتند و برای اهل زمین آمرزش طلبیدند. مفسران نوشته اند آن دو فرشته به واسطه گناهانی که مرتکب شده بودند از درگاه الهی رانده شده و نتوانستند به جایگاه خود باز گردند اما از کرده خود پشیمان شدند و نزد حضرت ادریس رفته تا نزد خدا شفاعت آنها را بکند. خدا نیز آنها را بین عذاب دنیا و عذاب آخرت مخیّر گذاشت و آنها عذاب دنیا را انتخاب نمودند خدا آنها را به چاهی انداخت که در آن در تشنگی و عذاب تا روز قیامت بسر برند(1).

ص:270

شبها، برف و طوفان تندی در گرفت. زنی راه خود را در بیابان گم می کند و خانه او را از دور می بیند. نزدیک می آید و در می زند.

او در را می گشاید و می بیند زنی تنها در برف گیر کرده و تقاضای کمک دارد. زن از او درخواست می کند که امشب را به او جا بدهد و فردا به خانه خود باز می گردد. عابد قبول می کند و او را پناه می دهد و دوباره مشغول عبادت می شود. شیطان مدام او را وسوسه می کند که دست به گناه بیالاید اما عابد توجه نمی کند. سرانجام شیطان موفق میشود و او را به گناه آلوده می سازد. ابلیس به او می گوید: «اگر فردا به خانواده خود خبر دهد چه؟ آن گاه تو را خواهند کشت» عابد مضطر می شود که چه کند. شیطان به او پیشنهاد کمک می دهد و به او می گوید: «او را بکش و بدنش را زیر سجاده خود دفن نما! آن گاه هیچ کس از کار تو مطلع نمی شود». عابد زن بیمار را کشته و در اتاق خود دفن می نماید.

فردا صبح برادران و خانواده زن به جستجوی او به دیر عابد می رسند و از او نشانی خواهرشان را می خواهند اما عابد اظهار بی اطلاعی می کند. آنها به پاسخ عابد مشکوک شده و داخل دیر او را جستجو می کنند و قبر را پیدا کرده و نبش می کنند و بدن خواهرشان را می یابند. دست و پای عابد را بسته و او را حسابی می زنند و به محکمه قاضی می برند. قاضی فرمان اعدام او را می دهد. چوبه داری مهیا می کنند و طناب را بر گردن عابد می اندازند. عابد که آب را از سر خود گذشته می بیند، مضطرب این طرف و آن طرف خود را می نگرد و راهنمای خود، شیطان را می یابد که به او پوزخند می زند و به او می گوید: «ای عابد! عجیب گرفتار شده ای! می خواهی تو را از بند مرگ نجات

ص:271

بدهم؟» عابد خوشحال می شود و می گوید: «آری! بگو چه کنم؟» شیطان می گوید: «اگر می خواهی نجاتت بدهم یک شرط دارد، می پذیری؟» عابد جواب می دهد: «آری! هر چه باشد می پذیرم». ابلیس می گوید: «مرا سجده کن تا تو را نجات بدهم» عابد می گوید: «مگر نمی بینی که طناب بر گردنم افکنده اند چگونه تو را سجده کنم؟» شیطان می گوید: «با اشاره هم سجده کنی قبول است» مرد به نشانه سجده، چشمان خود را چند بار می بندد و باز می کند و در همین حین زیر پایش خالی می شود و از حلق آویزان می گردد و کسی که سالها عبادت کرده بود با حالت کفر از دنیا می رود.

ص:272

پشیمانم! حالا دیگر مرا به او برسان» و او نیز جان به خداوند تسلیم کرد. حضرت سلمان می فرماید: در عالم رؤیا آن دو را دیدم که در تختی در بهشت نشسته اند و به من گفتند: «ای سلمان هر که از خدا بترسد و گناه نکند خدا او را خواهد بخشید»(1).

ص:273

صدای امام را شنیدم که فرمود:

«اُدخل لا امّ لک؛ داخل شو ای بی مادر!» وارد خانه شدم و به حضرت عرض کردم: «یا بن رسول الله! قصد شهوت رانی نداشتم بلکه می خواستم به یقین و ایمانم نسبت به شما افزوده شود» حضرت فرمود: «راست می گوئی؟ اگر خیال می کنید که این دیوارها مانع دیدن ما می شود، پس چه فرقی بین ما و شماست؟ بپرهیز که بار دیگر چنین گناهی مرتکب نشوی»(1).

ص:274

ص:275

ص:276

خواهرت را بیش از این زنده مخواه

پیش خود این گونه شرمنده مخواه

و سیعلم الذین ظلموا ای منقلب ینقلبون

ص:277

ص:278

پس هر کس پرهیزگاری کند و خود را اصلاح نماید نه بیمی بر اوست و نه اندوهگین می شود.

«اتقوا الله و یُعلّمکم الله»(1)

از خدا پروا کنید و خدا بدین وسیله شما را آمرزش می دهد.

«فلا تزکّوا انفسکم هو اعلم بمن اتّقی»(2)

خود را پاک مشمارید که او به حال پرهیزگاراران آگاه تر است.

ص:279

است زاء و هاء و دال. پس زاء ترک زینت دنیاست، هاء ترک هوای نفس و دال ترک دنیا می باشد(1).

عن رسول الله صلی الله علیه و آله قال: الزّهد فی الدنیا قصر الاُمل و شکر کل نعمة و الورع عمّا حرّم الله علیک؛ زهد در دنیا شامل کوتاه کردن آرزو، شکر نعمت ها و دوری از آنچه خدا حرام کرده می باشد(2).

عن الامام الهادی علیه السلام قال: مَن اتقی اللّه یتقّی و من اطاع الله یطاع و من اطاع الخالق لم یبال سخط المخلوقین و من اسخط الخالق فلیَیقینْ ان یحلّ به سخط المخلوقین؛ کسی که از خدا بپرهیزد مردم از او می پرهیزند و هر کس از خدا اطاعت کند مورد اطاعت مردم واقع می شود و هر کس که از آفریننده فرمان بَرَد از خشم آفریدگان باکی نخواهد داشت و کسی که آفریدگار را به خشم آورد یقین کند که خشم آفریدگان بر سرش فرو خواهد آمد(3).

عن رسول الله صلی الله علیه و آله قال: لا یبلُغُ العبد ان یکون من المتقین حتی یَدَعَ ما لا بأس به حذراً ممّا به البأس؛ بنده به درجه پرهیزگاران نخواهد رسید مگر آن که به جهت پرهیز از محرمات از چیزهائی هم که حرام نیست کناره گیرد(4).

قال ابو محمد العسکری علیه السلام : من یتّق وجوه الناس لم یتّق الله؛ آن کسی که از روی مردم خجالت نمی کشد از خداوند بزرگ نیز شرم نخواهد داشت(5).

عن الصادق علیه السلام قال: التّقوی انْ لا یفْقُدَک الله حیث امرک و لا یراک حیث نهاک؛ تمامیت تقوی به آن است که هر گاه خداوند تو را فرا خواند غایب نیابدت و چون باز تو را

ص:280

دارد حاضر نبیند(1).

عن النبی صلی الله علیه و آله قال: للتقوی اربعة الخوف ارکان الخوف من الرّب الجلیل و العمل بالتّنزیل و القناعة بالقلیل و الاستعداد لیوم الرحیل؛ برای پرهیزگاری چهار رکن است اول خوف و خشیت الهی دوم عمل و فعالیت به دستورات قرآن سوم سازش به روزی اندک و چهارم آمادگی برای مرگ(2).

عن النبی صلی الله علیه و آله : الزهد فی الدّنیا یریح القلب و البدن و التقوی خیر زاد المعاد؛ زهد و بی رغبتی به دنیا موجب راحتی بدن و قلب است و پرهیزگاری عالی ترین توشه برای روز معاد می باشد(3).

عن رسول الله صلی الله علیه و آله قال: لیس الزّهد فی الدنیا تحریم الحلال و لا اضاعة المال و لکّن الزّهد فی الدنیا الرّضا بالقضاء و الصبر علی المصائب و الیأس عن الناس؛ زهد و پارسائی در این جهان حلال را بر خود حرام کردن و دارائی خود را تباه ساختن نیست لکن خشنود بودن به قضای الهی و شکیبائی در مصائب و ناامیدی از مردم است(4).

ص:281

استعداد خوردن آن غذاها را بیابد. به خاطر همین علمای اخلاق توصیه می کنند که برای کامل شدن، ابتدا به همان ترک محرمات و انجام واجبات بسنده کنیم پس از گذشت زمان و رعایت تقوای الهی انسان مستعد می شود.

ص:282

اسلام و خداجویان برم؟» دختر جواب داد: «در میان مسلمانان بودن و مسلمان زیستن هنر نیست، در بلاد اسلام بودن و گناه نکردن عجیب نیست بلکه در بلاد کفر بودن و ورع داشتن هنر است. حالا تو بگو بدانم که در بلاد اسلام چه چیزی هست که در اینجا نیست؟» گفتم: «آنجا کعبه است» پرسید: «کعبه را زیارت کرده ای؟» گفتم: «هفتاد مرتبه» گفت: «بالای سر مرا نگاه کن» نگاه کردم و دیدم که کعبه بالای سر اوست. سپس گفت: «هر که به پای رود کعبه را زیارت می کند و هر که به دل رود کعبه به زیارت او می آید» گفتم: «تو را به خدا سوگند می دهم که بگوئی چگونه به این مقام رسیده ای؟» گفت: «کاری که شایسته مقام ربوبی اش باشد نکرده ام فقط بر حکمش گردن نهاده ام و نافرمانی ننموده ام و به قضایش راضی گشته ام» گفتم: «حالا تکلیف من چیست و چگونه از اینجا خارج شوم؟» گفت: «به همان سوئی که آمده ای رو کن به مقصدت می رسی» به طرف مکه رو کردم و خودم را در آنجا دید(1).

مفلس ثروتمند

«شبلی» (از عرفای قرن چهاردهم) مجلس وعظ و خطابه ای داشت و جمعی در آن مجلس حضور داشتند. روزی درویشی از میان جمع برخاست و گفت: «ای شیخ! برای هدایت این قوم از من سئوالی بکن» شبلی گفت: «ای درویش! سوره توحید را بلدی؟» گفت: «بلی» شبلی گفت: «آن را برای ما بخوان» درویش سوره را خواند. سپس شبلی از او پرسید: «آیا ثواب این سوره را ده درهم به من می فروشی» جواب منفی داد. پرسید: «به صد درهم چه؟»

ص:283

باز درویش پاسخ منفی گفت و شبلی تا هزار دینار قیمت را بالا برد اما جواب پیرمرد منفی بود. سپس از او پرسید: «تو که چنین ثروتی داری چطور ادعای فقر می کنی؟».

مجلس تمام شد و همه بازگشتند. باران تندی باریدن گرفت درویش چون جائی نداشت زیر دهلیز خانه ای ایستاد تا باران قطع شود. سپس فردی سبزپوش و خوش قامت ظاهر شد و به او گفت: «ای درویش! تو بودی که امروز ثواب سوره اخلاص را هزار دینار نفروختی؟» گفت: «بله من بودم». مرد دست در آستین برد و هزار دینار طلا به درویش داد و گفت: «بگیر و نفقه اهل و عیالت کن و ثواب آخرتت نیز باقی است»(1).

مردان رهش میل به هستی نکنند

خود بینی و خویشتن پرستی نکنند

هر نیم شبی که در خرابات آیند

خم خانه تهی کنند و مستی نکنند

ص:284

ص:285

بی آلایش امام _ که مزایای آن بیش از زندگی افراد معمولی نیست _ گواهی است زنده و گویا بر روح مردمی ایشان. همیشه مبالغ زیادی از وجوه شرعی، نزد امام است ولی دقت بسیار عجیبی، روی مصارف به کار می رود. بارها به افراد دفتر شدیداً اخطار فرموده اند که راضی نیستم از تلفن های شخصی برای کارهای شخصی استفاده کنید. ما برای کارها خصوصی و شخصی، از تلفن های عمومی استفاده می کنیم. شما در منزل امام، یک چراغ را نمی بینید که بیهوده روشن باشد و بعضی مواقع که امام مشغول ملاقات با شخصیتی بوده اند و ناگهان متوجه شده اند که مثلاً چراغ دستشوئی بیهوده روشن است، بلند شده اند _ بدون اینکه به دیگران امر کنند _ خودشان آن را خاموش کرده اند... در هنگام وضو گرفتن یک قطره آب اضافه مصرف نمی کنند و حتی در فاصله مسح و شستشوی دست راست و چپ شیر آب را می بندند».

ص:286

در شرح احوال «آخوند خراسانی» آورده اند؛ «هر وقت بازاریان پارچه های ابریشمی را به نجف می آوردند و فرزندان آخوند، هوس پوشیدن آنها را می کردند و از او پول خرید آنها را می خواستند می فرمود: من پول چه کسی را به شما بدهم که بروید لباسهای ابریشمی بپوشید؟»(1).

ص:287

این روزهائی، دیگر بالای منبرها به آقا امیرالمؤمنین ناسزا می گویند. دیگر نوبت غریبی امام حسن است. از بسیاری از بزرگان و علماء نقل شده است که وقتی روضه ابی عبدالله را می خوانند خانم حضرت زهرا علیهاالسلام به خواب شان می آمد که چرا آن قدر روضه حسینم را خواندید ولی یادی از غریبی حسن مظلومم نکردید.

فاطمه جان! امشب می خواهیم از غریبی جگر گوشه تان امام مجتبی یاد کنیم. می گویند امام مجتبی کریم آل طه است اما باید بگوئیم که آقا غریب آل طه هستند.

باز قلبم از مدینه یاد کرد

در غریبی حسن فریاد کرد

مرغ جانم پر کشید از آشیان

سوی آن تربت بی سایه بان

برد ما را پشت دیوار بقیع

پشت دیوار دل آزار بقیع

کعبه پیغمبران است آن طرف

قبله گاه عاشقان است آن طرف

آن طرف در سایه دارد عرش را

عرش می بوسد مداوم فرش را

احتیاج آنجا ندارد سایه بان

شمس بر خاک است نی بر آسمان

در غربت امام مجتبی همین بس که قبرش با خاک یکسان است، شمع و چراغ ندارد.

بعضی از مقاتل نوشته اند وقتی به آقا زهر خوراندند آقا روزه بود. مثل انسان های مار گزیده به خودش می پیچید و ناله می زد؛ ای زن مگر من چه بدی به تو کرده بودم که جواب خوبی های مرا این گونه دادی؟